واکاوی مناسبت سعادت و سیاست در فلسفه سیاسی ملاصدرا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

چکیده

تبیین چیستی و راه نیل به «سعادت» به عنوان ایده‌ای اساسی در زندگی انسان و «سیاست» به عنوان جامع اعتبارات قدرت‌بنیاد بعدالاجتماعی، همواره مورد توجه فیلسوفان مسلمان بوده و صدرالمتألهین نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که رابطه سعادت و سیاست در ضمن فهم معنای آن‌ها نزد ملاصدرا چگونه است؟ در فرایند پاسخ به این سؤال، مقاله به سعادت و مساوقت آن با وجود، خیر و سلامت از نظر ملاصدرا می‌پردازد و اهمیت کمال عقل نظری و عملی را در تحقق سعادت بیان می‌کند. صدرا از سعادات متفاضل و ملائمت آن‌ها با مرتبت انسان‌ها و توان ادراکیشان سخن می‌گوید و در نهایت نیز به سعادت قصوی التفات دارد. سیاستی که او به اجمال طرح می‌کند نیز بخشی از قوس صعود نفس و صیرورت سعادتمندانه‌اش با دو بال عقل نظری و عقل عملی است که رهنمون بیت الله المحرم می‌شود. حضور اجتماعی انسان شرط تکامل و نیل به سعادت عنوان شده و اساسا معاش، معبر معاد شناخته می‌شود. پس در مقام دستاورد مقاله می‌توان به وضوح، «برهم‌کنش دوسویه سعادت و سیاست» را مورد اذعان قرار داد. در واقع هم تمام توجه صدرا در ترسیم ابعاد سیاست مطلوبش، مصروف تأمین سعادت برای اهالی مدینه فاضله می‌گردد تا در سایه انسان کامل، غایت نهایی که فناء فی الله است حاصل شود و هم تحصیل سعادت جز از مسیر یک سیاست متعالیه به دست نمی‌آید. این مقاله، با رویکردی بنیادین در پژوهش و روشی متخذ از روش تفسیری رئالیستی که با حفظ تفاوت‌هایی در هستی‌شناسی معنا و معرفت‌شناسی آن به هرمنوتیک هرش نزدیک است، معنای لفظی سعادت و سیاست را در ژانر فلسفی اصالة الوجودی واکاویده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the Relationship between Eudemonia and Politics in Mulla Sadra’s Political Philosophy

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Reza Ahmadi-Tabatabai 1
  • Ahmad Shariatmadari 2
1 Associate Prof., Faculty of Islamic Studies and Political Sciences, Imam Sadiq University (AS), Tehran, Iran.
2 Ph.D. Student in Political Science, Faculty of Islamic Studies and Political Sciences, Imam Sadiq University (AS), Tehran, Iran.
چکیده [English]

A B S T R A C T
Definition and different approaches to “eudemonia”, as a principle idea of the human life, and “politics, as a collection of power-based cross-social agreements, have always drawn the attention of the Muslim Philosophers, including Sadr-ul-Motealehin. The present study seeks to find out what is the relationship between eudemonia and politics and how are these concepts defined in Mulla Sadra’s thought. Sadr-ul-Motealehin advocates concomitance of existence and eudemonia, and believes that eudemonia is the ultimate goal of humans corresponding to their place and power of perception. Indeed, Mulla Sadra’s definition of eudemonia is reflected by his cross-linking perception of the concept of blessedness, and concomitance of existence and goodness, blessedness, perfection, joy, and happiness. He plots his theoretical philosophy aiming to promote and encourage personal development, and believes that eudemonia is achieved be means of personal development with the help of theoretical and practical wisdom. In his perspective, sublime happiness is not in contradiction with the worldly happiness. In his explanation of the worldly happiness, he draws the attentions to the significance of household management and politics as the prerequisites of the hereafter bliss. In terms of politics, the politics that Mulla Sadra plots in brief is a part of the process of personal development, and the soul’s blissful becoming on the two wings of theoretical and practical wisdoms that direct the soul to the Heaven. Referring to the definition of the transcendent practical philosophy, Mulla Sadra defines the politics as reflection of the Divine’s attributes in the political realm of human life, and bringing the same order of the Heavenly World into this realm. The ultimate goal of this process is promoting personal development. Personal development and blessedness are similar concepts that are separated merely in analysis. Involvement in the society is considered as a condition for evolution and blessedness of the humans, and material prosperity is the only way to the hereafter bliss. This cannot be achieved unless the human is in good physical conditions, human generations are continued, and humankind is well protected. These goals cannot be realized without instruments that protect them, keep them away from harms, and meet their interests. Such instruments are the functions carried out by the states and general affairs of their political life. On the other hand, realization of this goal requires full involvement of human as head of the society, who has achieved the ultimate bliss. The politics plotted in Mulla Sadra’s theory is not a religion-free political philosophy. In his definition of politics, he spares his utmost effort to ensure blessedness of the people of the utopia, so that the perfect human achieves the ultimate goal, which is annihilation in God. In this study a method, similar to Eric Hirsch’s objective hermeneutics and its principles, is used to answer the research question and explain the findings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Eudemonia
  • Mulla Sadra
  • Politics
  • Practical Wisdom
  • Theoretical Wisdom
قرآن کریم.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1360). مقدمه الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404). الشفاء(الالهیات)، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1400). رسائل، قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1953). رسائل، استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1980). عیون الحکمة، مقدمه و تحقیق از عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم، چاپ دوم.
ابن المعصوم، صدرالدین الحسینی (1324). سلافة العصر فی محاسن الشعراء بکل مصر، مصر: مکتبة محمد أمین الخانجی.
احمدی طباطبایی، سید محمدرضا (1386). «مفهوم سعادت، کلید متدولوژیک فهم اندیشه‌های سیاسی اسلامی» در روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، به اهتمام علی اکبر علیخانی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول.
ارسطو (بیتا)، فی النفس(درباره نفس). بیروت: دارالقلم.
ارسطو (1390)، متافیزیک(مابعدالطبیعه). ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو.
اشمیت، لارنس کی (1395). درآمدی بر فهم هرمنوتیک، ترجمه بهنام خداپناه، تهران: ققنوس، چاپ اول.
الرازی، فخرالدین (1373). شرح عیون الحکمة، تهران: مؤسسه الصادق ع، جلد 2، چاپ اول.
الرازی، فخرالدین (1404). شرحی الاشارات، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
الرازی، قطب‌الدین (بی‌تا). شرح مطالع الانوار فی المنطق، قم: انتشارات کتبی نجفی.
السهروردی، شهاب‌الدین (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
الشهرزوری، شمس‌الدین (1383). رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول.
الفارابی، ابونصر (1995). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، بیروت: مکتبة الهلال.
الفارابی، ابونصر (1996). السیاسة المدنیة، بیروت: مکتبة الهلال.
الفارابی، ابونصر (1405). الجمع بین رأی الحکیمین، مقدمه و تعلیق از دکتر البیر نصرى نادر، تهران: انتشارات الزهراء، چاپ دوم، 1.
الفارابی، ابونصر (1405). فصول منتزعه، تهران: المکتبة الزهراء، چاپ دوم، 2.
الطوسی، الخواجه نصیرالدین (1405). تلخیص المحصل، بیروت: دارالاضواء، چاپ دوم.
الطوسی، الخواجه نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم: نشر البلاغة، چاپ اول.
المحقق السبزواری، ملا‌هادی (1360). التعلیقات على الشواهد الربوبیة، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، چاپ دوم.
پالمر، ریچارد ا (1377). علم هرمنوتیک؛ نظریه تأویل در فلسفه‌های شلایرماخر، دیلتای، هایدگر، گادامر، تهران: هرمس، چاپ اول.
حسنی، ابوالحسن (1390). حکمت سیاسی متعالیه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
خامنه ای، سیدمحمد (1379). ملاصدرا؛ زندگی، شخصیت و مکتب صدرالمتألهین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی ‌صدرا.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی(1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به
تصحیح و مقدمه ‌هانری کربن و سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الأربعة، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366)، الشواهد الربوبیه (ترجمه و تفسیر)، دکتر جواد مصلح، تهران: سروش، چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1387). المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة، مقدمه و تصحیح و تعلیق از سید محمد خامنه‏اى‏، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (بی‌تا). ایقاظ النائمین، با مقدمه و تصحیح دکتر محسن مؤیدى‏، تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران‏.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1372). تفسیر القرآن الکریم، قم: نشر بیدار، جلد 4 و 6 و 7.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1340). رساله سه اصل، به تصحیح سید حسین نصر، تهران: دانشگاه علوم معقول و منقول تهران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1422). شرح الهدایة الاثیریة، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.
لک‌زایی، نجف (1381). اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
مسکویه، احمد بن محمد (2011). تهذیب الاخلاق، بیروت: منشورات الجمل.
میرداماد، محمد باقر بن محمد (1381)، مصنفات میرداماد، گردآورنده عبدالله نورانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج 1.
واعظی، احمد (1380). درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
واعظی، احمد (1390). نظریه تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
Ahmadi Tabatabai, Seyyed Mohammad Reza (2006), "The concept of happiness, the methodological key to understanding Islamic political thoughts" in Methodology in Islamic Political Studies, edited by Ali Akbar Alikhani, Tehran: Imam Sadiq University (AS), first edition. (in Persian)
Akbarian, Reza (2001), "Practical philosophy in the transcendental philosophy of Mulla Sadra",
Khardnameh Sadra, No. 26. (in Persian)
Akbarian, Reza (2007), "Comparison between Mulla Sadra's and Farabi's opinion about the first ruler of Medina Khardnameh Sadra, No. 47. (in Persian)
Al Sabziwari, Al-Hajj Mula Hadi (1981), Commentaries on al-Shawahed al-Rabubiyyah, Mashhad: Al-Markaz al-Jamei Li al-Nashr, second edition. (in Arabic)
Al-Farabi, Abu Nasr (1985), Al-Jam’ bayna ra’yay l-hakimayn, introduction and commentary by Dr. Albeir Nasri Nader, Tehran: Al-Zahra Press, second edition, 1. (in Arabic)
Al-Farabi, Abu Nasr (1985), Fusul Muntaza'ah, Tehran: Al-Maktaba Al-Zahra, second edition, 2. (in Arabic)
Al-Farabi, Abu Nasr (1996), al-Siyasa al-Madaniyyah, Beirut: Maktaba Al-Hilal. (in Arabic)
Al-Razi, Fakhr al-Din (1984), Sharhai al-Isharat, Qom: Maktaba Ayatollah al-Marashi. (in Arabic)
Al-Razi, Fakhr al-Din (1994), Sharh Ayun al-Hikmah, Tehran: Al-Sadegh Institute, volume 2, first edition. (in Arabic)
Al-Razi, Qutb al-Din (n.d), Sharh Matale Al-Anwar Fi al-Mantiq, Qom: Najafi Press. (in Arabic)
Al-Sohrevardi, Shahabuddin (1996), Sheikh Ishraq's collection of compilations, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research, second edition. (in Persian)
al-Tusi, Nasir al-Din (1985), Talkhis al-Muhassal, Beirut: Dar al-Azwa', second edition. (in Arabic)
al-Tusi, Nasir al-Din (1996), Sharh al-Isharat, Qom: al-Balagha Press, first edition. (in Arabic)
Aristotle (2011), MA B'ado al-tabia (metaphysics), translated by Mohammad Hasan Lotfi, Tehran: Tarhe no Press. (in Persian)
Aristotle (n.d), Fi al-Nafs (About the Soul), Beirut: Dar al-Qalam. (in Arabic)
Ashtiani, Jalal al-Din (1981), Introduction to al-Shawahid al-Rubabiyyah fi al-manahaj al-Salukiyya, Tehran: Markaz-e Nashr-e Daneshgahi. (in Persian)
Bowie, Andrew (2015), “Hermeneutics and literature”, The Routledge Companion to Hermeneutics, Edited by Jeff Malpas, Hans-Helmuth Gander, Routledge.
Bowie, Andrew (2015), “Hermeneutics and literature”, The Routledge Companion to Hermeneutics, Edited by Jeff Malpas, Hans-Helmuth Gander, Routledge.
Dostal Robert J (2016), “E. D. Hirsch”, The Blackwell Companion to Hermeneutics, Edited by Niall Keane and Chris Lawn, Wiley-Blackwell.
Dostal Robert J (2016), “E. D. Hirsch”, The Blackwell Companion to Hermeneutics, Edited by Niall Keane and Chris Lawn, Wiley-Blackwell.
Farabi, Abu Nasr (1995), Ara' Ahl Al-Madinah Al-Fadilah, Beirut: Maktaba Al-Hilal. (in Arabic)
Hasani, Abolhasan (2011), Transcendental Political Knowledge, Tehran: Research Institute of Islamic Culture and Thought, first edition. (in Persian)
Hirsch, E D (1967), Validity in Interpretation, Yale University Press.
Hirsch, E D (1967), Validity in Interpretation, Yale University Press.
Ibn al-Masoom, Sadr al-Din al-Husaini (1945), Salafat al-'asr fi Mahasen al-Sho'ara Bekol al-Mesr, Egypt: Maktaba of Muhammad Amin Al Khanj. (in Arabic)
Ibn Sina, Hossein bin Abdullah (1980), Ayun al-Hikmah, introduction and research by Abd al-Rahman Badawi, Beirut: Dar al-Qalam, second edition. (in Arabic)
Ibn Sina, Hossein bin Abdullah (1984), al-Shifa (Theology), Qom: Maktaba Ayatollah al-Marashi. (in Arabic)
Ibn Sina, Hossein bin Abdullah (1996), al-Isharat wa al-Tanbihat, Qom: al-Balagha Press. (in Arabic)
Ibn Sina, Hossein bin Abdullah (2000), Al-Nejat men al-Gharq fi Bahr al-Zelalat, Tehran: Tehran University Press, second edition. (in Arabic)
Ibn Sina, Hossein Ibn Abdullah (1953), Rasa'il, Istanbul: Istanbul Faculty of Literature. (in Arabic)
Ibn Sina, Hussein bin Abdullah (1980), Rasa'il, Qom: Bidar Press. (in Arabic)
Khamenei, Seyyed Mohammad (2000), Mulla Sadra’s Life, Character, and Philosophy, Tehran: Sadra Islamic Philosophy Research Institute. (in Persian)
Lak Zaei, Najaf (2002), Sadr al-motaahelin political thought, Qom: Boostan-e Ketab Press, first edition. (in Persian)
Mirdamad, Muhammad Baqir bin Muhammad (2002), Mirdamad's works, compiled by Abdullah Noorani, Tehran, Society for the National Heritage of Iran, vol. 1. (in Persian)
Miskawayh, Ahmad ibn-Muhammad (2011), Tahdhib al-akhlaq, Beirut: Manshurat al-Jamal. (in Arabic)
Palmer, Richard E. (1998). Hermeneutics: Interpretation Theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger, and Gadamer, Tehran, Hermes Press. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazi, Mohammad bin Ibrahim (1984), Mafatih al-ghayb, Tehran: Cultural Research Institute, first edition. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1961), Si Asl, edited by Seyyed Hossein Nasr, Tehran: Tehran University. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1975), al-Mabda' wa al-Ma'ād, Tehran: Iranian Wisdom and Philosophy Institute. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1981), Al-Hikma al-muta'aliya fi l-asfar al-'aqliyya al-arba'a, Beirut, Dar Ihya al-Turath, third edition. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1981), al-Shawahid al-Rububiyyah fil Manahij al-Sulukiyyah, Tehran: Academic Publishing Center, 2. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1981), Asrar al-Ayat, Tehran: Iran Wisdom and Philosophy Institute, 1. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1987), al-Shawahid al-Rububiyyah (translation and commentary), Dr. Javad Mosleh, Tehran: Soroush Press, first edition. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (1993), Tafsir al-Qur'an al-Karim, Qom: Bidar Press, volumes 4, 6 and 7. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (2008), Al-Mazahir al-Ilahiyyah fi Asrar al-Uloom al-Kamaliyya, introduction, correction and commentary by Seyyed Mohammad Khamenei, Tehran: Sadra Islamic Philosophy Research Institute. (in Persian)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad bin Ibrahim (n.d), Iqad al-na’imin, introduction and corrections by Dr. Mohsen Muayidi, Tehran: Iranian Wisdom and Philosophy Institute. (in Arabic)
Sadr al-Din Shirazi, Muhammad ibn Ibrahim (2002), Sharh al-hidayah al-Athiriyyah, Beirut: Al-Tarikh Al-Arabi Foundation, first edition. (in Arabic)
Schmidt Lawrence K. (2016), Understanding Hermeneutics, translated by Behnam Khodapanah, Tehran: Qoqnoos, first edition. (in Persian)
Shahrazuri, Shams al-Din (2004), Rasail al-Shajarah al-Ilahiyyah fi 'Ulum al-Haqa'iq al-Rabbaniyyah, edited with introduction and notes by Dr. Najafaqli Habibi, Tehran: Institute of Hikmat and Philosophy of Iran, first edition. (in Arabic)
Suhrewardi, Shahab Al-Din (Sheikh Eshraq) (1996), Collected Works of ‎Sheikh Eshraq, Edited By Henry Corbin And Seyyed Hossein Nasr And Najaf ‎Qoli Habibi, Second Edition, Tehran, Cultural Studies Institute. (in Persian)
The Holy Quran (in Arabic)
Vaezi, Ahmad (2001), An Introduction to Hermeneutics, Tehran: Research Institute of Islamic Culture and Thought, first edition. (in Persian)
Vaezi, Ahmad (2013), Theory of Text Interpretation, Qom: Research Institute of Hawzeh and University. (in Persian)