بررسی مهمترین براهین ابطال تناسخ (برهان ابن سینا و برهان ملاصدرا) و ضرورت استخدام مفهوم زمان در برهان صدرالمتألهین

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فلسفه و کلام، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 کارشناس ارشد کلام اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

متفکران و اندیشمندان اسلامی اعم از فلاسفه و متکلمان در رد باور به تناسخ، براهین مختلفی اقامه نموده‌اند که البته بعضی از این براهین توسط دیگر اندیشمندان مورد اشکال واقع شده است و در این میان دو برهان یکی منسوب به شیخ­الرئیس ابن سینا و دیگری برهان صدرالمتألهین از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، در این مقاله سعی می­شود پس از نقد و بررسی دو برهان فوق­‌الذکر و بیان اشکالات آنها، تقریری جدید از برهان صدرالمتألهین با تکیه بر مفهوم زمان ارائه شود. با توجه به اینکه مفهوم زمان مشترک بین فلسفه و علم است، به جنبه دیگری از برهان صدرالمتألهین توجه شده و اتقان این برهان از این جهت بررسی می‌شود. همچنین این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی نشان می­‌دهد که برهان صدرالمتالهین که ریشه در حرکت جوهری دارد متقن‌ترین برهان در ابطال تناسخ است. لازم به ذکر است که با استفاده از مفهوم زمان در این برهان و ارائه تقریر مبتنی بر مفهوم زمان از آن، می‌توان به این هدف دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the most Important Proofs of Cancellation of Reincarnation (Avicenna's and Mulla Sadra's Proofs) and the Necessity of Using the Concept of Time in Sadr al-Motaalehin's Proof

نویسندگان [English]

  • Abbas Abbaszadeh 1
  • Mahdi Nabavi Neya 2
1 Assistant Professor Department of Philosophy and Islamic Theology, Faculty of Theology and Islamic Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran.
2 M.Sc. of Islamic Theology, Faculty of Theology and Islamic Sciences, Tabriz University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Islamic thinkers including philosophers and theologians, have presented various proofs to reject the belief in reincarnation which some of them have been challenged by other thinkers. Among them, two proofs have special importance and status, one attributed to Sheikh Al-Raees Ibn Sina and the other to Mulla Sadra. İn this paper after criticizing and investigating the above two proofs and stating their problems, it is atempted to present new version of Sadr al-Motaalehin proof which is based on time concept. Considering that the concept of time is common between philosphy and science, another aspect of Sadr al-Motaalehin's proof is paid attention to and its validity is examined from this point of view. Also, this descriptive and analytical article shows that Sadr al-Motaalehin's proof which is rooted in the substance theory, is the most convincing proof in reject the reincarnation. It should be noted that this goal can be achieved by using the concept of time in this proof and presenting an interpretation based on the concept of time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reincarnation
  • Substance Theory
  • Concept of Time
  • Sadr al-Motaalehin
  • Soul
قرآن کریم
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
آینشتاین، آلبرت: اینفلد، لئوپولد (1384). تکامل فیزیک، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ارسطو (1363). طبیعیات، ترجمه مهدی فرشاد، تهران، امیرکبیر.
الرازی، محمد ابن عمر (1987م.)، المطالب العالیه من العلم الالهی، جلد 7، چاپ اول، به تحقیق دکتر احمد حجازی السقا، بیروت، دارالکتاب العربی.
الرازی، محمد ابن عمر (1400 ق.)، شرح عیون الحکمه، جلد دوم، قاهره، مکتبة الانجلو المصریه.
ابن بابویه قمی، محمد ابن علی (1396 ق.)، عیون اخبار الرضا، تهران، اسلامیه.
افضلی، علی: اعتمادی نیا، مجتبی (1394). نقد و بررسی استدلال‌های مبتنی بر امتناع تعطیل و تناسخ در نفی تقدم نفس بر بدن، پژوهش‌های اعتقادی– کلامی، دوره پنجم، شماره 20، صفحات 29-48.
اکبری، رضا: شمس، حسین (1386). تحلیل مهمترین براهین ابطال تناسخ از نظر ملاصدرا، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 24، صفحات 63-83.
بی ناس، جان (1375). تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، چاپ هشتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
پورحسن، قاسم؛ احمدی، بتول (1397). نظریه احتمال و کفایت دلیل از منظر ریچارد سوئین برن، ذهن، شماره هفتاد و شش،صفحات 5-33.
حسن‌زاده آملی، حسن (1385). عیون مسائل النفس، تهران، امیرکبیر.
راغب اصفهانی، حسین ابن محمد (1332). المفردات فی غریب القرآن، تهران، المکتبة المرتضویة.
رجبی، ابوذر (1389). تبیین و تحلیل ابطال تناسخ بر اساس حرکت جوهری صدرائی، اندیشه نوین دینی، سال ششم، شماره 21، صفحات 121-148.
رضانیا شیرازی، حمید؛ مطیعی، محمد حسین (1397). واکاوی دیدگاه تناسخ در نظرگاه صدرالمتالهین شیرازی و تاثیر آن در مرگ اندیشی معاصر، پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، سال هشتم، شماره 29، صفحات 37-71.
سبزواری، ملاهادی (1351). اسرار الحکم، مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامییه.
سبحانی، جعفر (1399). محاضرات فی الالهیات، تلخیص علی ربانی گلپایگانی، قم، موسسه امام صادق (ع).
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1981م.). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، جلد 9، چاپ سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1382). الشواهد الربوبیة، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1360). اسرار الآیات، با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1380). المبداء و المعاد، مقدمه و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1383). الشواهد الربوبیة، ترجمه جواد مصلح، تهران، سروش.
فتحی، علی؛ آیت‌اللهی، حمید رضا (1388). زمان از دیدگاه ملاصدرا و برگسون، معرفت فلسفی، سال هفتم شماره دوم، صفحات131-150.
فیاضی، غلامرضا (1390). علم النفس فلسفی، تدوین محمد تقی یوسفی، چاپ دوم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
کدیور، محسن (1374). تحلیل و نقد نظریه موهوم بودن زمان، نامه مفید، سال اول، شماره 1 .
مظهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار، چاپ دوم، تهران، انتشارات صدرا.
نجفی‌افرا، مهدی (1389). زمان و هستی از دیدگاه ملاصدرا، خردنامه، شماره 60، صفحات30-44.
نوبختی، حسن ابن موسی (بی تا). فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
غرویان، محسن (1377). آیا حرکت جوهری اشتدادی است؟، قسبات، سال سوم، شماره 10، صفحات 149-157.