تطورحکمت نبوی از سهروردی تا ملاصدرا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشیار فلسفه و حکمت اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

از ویژگی­های دور دوم تاریخ فلسفۀ اسلامی که با ظهور حکمت اشراق سهروردی آغاز و با حکمت متعالیۀ ملاصدرا استمرار یافت، ادغام فلسفه اسلامی با عرفان وحدت شهود ایرانی و عرفان وحدت وجود ابن عربی است. سهروردی به قصد تجدید حیات حکمت حقیقی و با انتقاد از حکمت مشاء نشان داد که واژۀ فلسفه مترادف با فلسفۀ مشائی مرسوم و منحصر به اندیشه‌های ارسطویی نیست، بلکه حکمت راستین را سرچشمۀ دیگری است که با سرچشمۀ وحی و الهام انبیاء و اولیاء منطبق است. بنابراین، اصل معنای «حکمت»، به معنای«حکمت الهیه» مورد توجه و تأکید سهروردی و حکمای متأخر چون ملاصدرا بوده است. مسئله این پژوهش، بررسی روش، رویکرد و مبنای سیر تغییر و تطور معنای «حکمت» در نزد سهروردی و ملاصدرا است. چگونه حکمت در این مسیر تدریجاً به دین اسلام و تشیع تقرب یافته است؟ یافته‌ها: تغییر روش، توسع در معنای عقل و توسع در روش عقلی با کشف و شهود و قرآن و احادیث و مبنای نظریه انوار در سهروردی و نظریه اسماء و صفات در ملاصدرا است.  بر این اساس سهروردی با قصد احیای حکمت نوری ایرانی، مسیر بومی‌سازی را شدت بخشید و ملاصدرا با پیوند با عرفان ابن عربی و نظریه ولایت آن هدف را به کمال رساند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Development of Prophetic Wisdom from Sohrawardi to Mulla Sadra

نویسنده [English]

  • Tahereh Kamalizadeh
Associate Professor of Islamic Philosophy and Wisdom, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the characteristics of the second period of the history of Islamic philosophy, which began with the emergence of the Illumination wisdom Sohrawardi and continued with the transcendental wisdom of Mullasadra, is the integration of Islamic philosophy with the mysticism of the unity of the Iranian intuitions and the mysticism of the unity of the senses of Ibn Arabi. With the intention of revitalizing the true wisdom and by criticizing the wisdom of Masha, Suhrvardi showed that the word philosophy is not synonymous with the conventional philosophy of Masha and is exclusive to Aristotelian thoughts, but that true wisdom is another source that is consistent with the source of revelation and inspiration of prophets and saints. Therefore, the origin of the meaning of "wisdom", in the sense of "divine wisdom", has been the focus and emphasis of Suhrawardi and later sages such as Mullasadra. The problem of this research is to investigate the method, approach and basis of the course of change and development of the meaning of "wisdom" in the eyes of Suhrawardi and Mulla Sadr. How has wisdom gradually approached Islam and Shiism in this way? Findings: Changing the method, expanding the meaning of reason and expanding the intellectual method with intellectual intuition, the Qur'an and hadiths, and the basis of the theory of Anwar in Sohrawardi and the theory of names and attributes in Mulla Sadr. Based on this, Suhrawardi intensified the path of localization with the intention of reviving Iranian enlightenment and Mulla Sadra achieved that goal by connecting with Ibn Arabi's mysticism and the theory of velayat.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wisdom
  • Prophetic Wisdom
  • Suhravardi
  • Mulla Sadra
  • Unity of Intuition
  • Unity of Being
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1370). شرح مقدمه قیصری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آملی، سیدحیدر (1386). جامع الاسرار و منبع الانوار. تصحیح هانری کربن و عثمان یحیی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن­عربی، محیی‌الدین (1370). فصوص الحکم. تهران: انتشارات الزهراء.
خوارزمی، تاج­الدین حسین بن حسن خوارزمی (1368). شرح فصوص الحکم. تصحیح نحیب مایل هروی. تهران.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1388). مجموعه مصنفات ج 1. مطارحات. تصحیح و مقدمه هنری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ــــــــــــ (1388). مجموعه مصنفات. ج 2. رساله فی‌اعتقاد الحکماء. تصحیح و مقدمه هنری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ــــــــــــ (1388). مجموعه مصنفات. ج4. کلمه التّصوّف. تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (علامه محمود بن مسعود کازرونی) (1384). شرح حکمه‌الاشراق سهروردی. به اهتمام  عبدالله نورانی و مهدی محقق. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1981م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه. ج1 تا 9. بیروت: داراحیاء  التراث العربی.
ــــــــــــ (1340). کسر اصنام الجاهلیه. تصحیح و تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــ (1381). رسالۀ سه اصل. تصحیح و مقدّمۀ سید حسین نصر. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
ــــــــــــ (1346). شواهدالربوبیه. تصحیح و مقدمه سید جلال­الدین آشتیانی. مشهد: چاپخانه دانشگاه مشهد.
ــــــــــــ (1362). رسائل فلسفی. رساله­المسائل القدسیه علیق و تصحیح و مقدمه: سیدجلال­الدین آشتیانی. چاپ دوّم. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
ــــــــــــ (1361). العرشیه. تحقیق غلامحسین آهنی. تهران: مولی.
ــــــــــــ (1363 الف). المشاعر. ترجمه بدیع­الملک میرزا عمادالدوله و ترجمه و مقدمه و تعلیقات فرانسوی
هنری کربن. چاپ دوم. تهران:کتابخانه طهوری.
ــــــــــــ. (1360). اسرارالآیات. تصحیح محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــــ (1363 ب). مفاتیح الغیب. مع تعلیقات للمولی علی النوری. مصحح و مقدمه: محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــ (1383). شرح اصول کافی. ج1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ــــــــــــ (1377). رساله حدوث عالم. ترجمه محمد خواجوی. تهران: مولی.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد (1380). شرح حکمه الاشراق. تصحیح و تحقیق و مقدمۀ حسین ضیائی تربتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عین‌القضات (1386). تمهیدات. مقدمه و تصحیح و تحشیه عفیف عسیران. تهران: نشر منوچهری.
ــــــــــــ (1379). زبده الحقایق. به کوشش عفیف عسیران. ترجمه مهدی تدین. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زارع، زهرا (1398). تبارنامه اشراقیان. تهران: هرمس.
لاهیجی، عبدالرزاق (1234). گزیده گوهر مراد. به کوشش صمد موحد. تهران: طهوری.
کمالی­زاده، طاهره (1392). مبانی حکمت و هنر و زیبایی از دیدگاه شهاب­الدین سهروردی. چاپ 2. تهران: فرهنگستان هنر.
موحد، صمد (1384). نگاهی به سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادین آن. چاپ دوم. تهران: طهور .
نصر، سیدحسین، لیمن، الیور (1383). تاریخ فلسفۀ اسلامی. ترجمۀ جمعی از استادان فلسفه. تهران: حکمت.
هالینگ دیل، ر.ج. (1370). مبانی و تاریخ فلسفه غرب. ترجمه عبدالحسین آذرنگ. تهران: مؤسسه کیهان.
هروی، محمدشریف نظام­الدین احمد (1363). انواریه. ترجمه و شرح حکمه الاشراق سهروردی. مقدمۀ حسین ضیائی. تهران: امیرکبیر.