بررسی مقتضای حال مخاطب در خطاب‌های قرآنی حضرت موسی(ع) به بنی‌اسرائیل با تکیه بر انسان شناسی صدرایی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

مبحث «مقتضای‌ حال» همواره به عنوان یکی از مباحث بنیادین علم بلاغت مطرح بوده است. این موضوع، چهار مؤلفة اصلی دارد ‌که‌ شامل: «مقتضای‌ متکلم»، «مقتضای‌ مخاطب»، «مقتضای‌ کلام» و «مقتضای‌ موقعیت‌های کلام» می‌شود. تمرکز این پژوهش بر بخش «مقتضای مخاطب»‌خواهد بود. مقتضای مخاطب به‌معنای رعایت تناسب کلام با دریافت­کنندۀ آن است. بی‌تردید شناخت مخاطب، مقدمه رعایت این تناسب است. بر این اساس هر قدر معیارهای مخاطب­شناسی دقیق‌تر و کامل‌تر باشند، رعایت مقتضای مخاطب صحیح‌تر انجام می‌شود. مخاطب­شناسی در کتب بلاغی، محدود به علم و توجه مخاطب است. تقسیم مخاطب به خالی­الذهن، مردد و منکر مؤید این مطلب است، اما ویژگی­های مخاطب در علم و توجه خلاصه نمی‌شود، بلکه عناصر دیگری در ساختار ادراکی و رفتاری انسان وجود دارد که هر کدام متکلم را به انتخاب شیوه‌‌ای خاص در سخن گفتن سوق می‌دهد. از آنجایی که این پژوهش، قرآنی است، معرفت نفسی ضروری نمود که با انسان­شناسی وحیانی سازگار باشد. به همین منظور انسان‌شناسی صدرایی که تا حد زیادی برگرفته از قرآن و احادیث است، برای این امر انتخاب شد. بدین ترتیب ابتدا انسان‌شناسی صدرایی تبیین و مؤلفه‌‌های ساختار وجودی انسان در دو ساحت ادراکی و رفتاری ذکر شد، سپس بر اساس منطوق و مفهوم هر مؤلفه، ارتباط آن مؤلفه از ساختار انسان با ساختار زبانی متناسب با آن بیان گردید و در بخش نهایی، آیات مورد نظر بر اساس این ساختار متناظر تحلیل شدند. نقطه تمرکز بحث، نمود مخاطب­شناسی زبانی در خطاب‌های قرآنی حضرت موسی(ع) بر اساس انسان­شناسی در نظام فلسفی صدرایی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Review on the Required Audience in the Quranic Discourse of Prophet Moses to the Children of Israel based on Mulla Sadra's Anthropology

نویسندگان [English]

  • zahra zakeri 1
  • Massoud Fekhri 2
  • Ezzat Molla ebrahimi 3
  • Gholamabbas Rezaii haftadar 4
1 Ph.D. Student of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Teaching Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The context of situation has always been one of the main issues of rhetorical sciences.This issue at hand has four main component that include:required audience,appropriate words,appropriate environment,appropriate speaker.The focus of this research will be on the required audience.The appropriateness of the audience means to comply with the appropriateness of the word with its recipient. Undoubtedly, knowing the audience is the prelude to complying with this ratio. Based on this, the more accurate and complete the audience criteria are, the more correct the audience's requirements will be met.Audience analysis and knowing the audience in rhetorical books is limited to the knowledge and attention of the audience. The division of the audience into empty-minded, hesitant and negative is a confirmation of this article;While the characteristics of the audience are not summarized in science and attention, Rather, there are other elements in the perceptual and behavioral structure of humans, each of which leads the theologian to choose a specific way of speaking.Since the topic of the research was the investigation of the Quranic addresses of Prophet Moses to the Israelites, it became necessary to have a self-knowledge that is compatible with revealed anthropology.For this purpose,Sadra's anthropology, which is largely derived from the Qur'an and hadiths, was chosen for this purpose.In this way,Sadra's anthropology, which corresponds to ontology, was explained first, and the components of the human being's structure in two perceptual and behavioral areas were mentioned.Then, based on the context and meaning of each component, the relationship between that component of the human structure and the corresponding language structure was expressed. And in the final part, the desired verses were analyzed based on this corresponding structure.And the focus point of the discussion is to show linguistic audience in the example of Quranic verses addressed to Moses based on anthropology in Sadra's philosophical system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Structure
  • Mulla Sadra's Anthropology
  • Required Audience
  • Quranic Discourse of Prophet Moses to the Children of Israel
  • Audience

مراجع

قرآن کریم.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (۱۴۲۱). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن عاشور، محمدطاهر (۱۴۲۰). التحریر و التنویر. بیروت:  مؤسسه التاریخ العربی.
ابن هشام، عبدالله بن یوسف (۱۴۱۰). مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب. قم: کتابخانه عمومی آیت­الله مرعشی.
ابوالبقاء، ایوب بن موسی (۱۲۸۷). الکلیات معجم فی المصطلحات و الفروق اللغویه. مصر: العامره.
اخوت، احمدرضا (۱۴۰۰). تحلیل جایگاه کلام در ساختار انسان. تهران: نشر قرآن و اهل بیت نبوت(ع).
ــــــــــــ (۱۳۹۸). تبیین عناصر ساختار وجودی انسان. تهران: قرآن و اهل بیت نبوت(ع).
ــــــــــــ (۱۳۹۶).  فعل در ساختار انسان. تهران: قرآن و اهل بیت نبوت(ع)
ارسطو (۱۳۹۲). متافیزیک. ترجمه: شرف­الدین خراسانی. تهران: حکمت.
الوسی بغدادی، محمود (۱۴۳۶). روح­المعانی. بیروت: دارالفکر.
تفتازانی، مسعود (۱۳۸۳). مختصر المعانی. قم: دارالفکر.
ـــــــــــ (۱۳۷۲). مطوّل (مفصل شرح مطول). شرح: حمیدالدین حجت خراسانی. قم: حاذق.
جاحـظ، ابـوعثمان (۱۳۷۵). البیان و التبیین. بیروت: دارالفکر.
جامی، عبدالرحمن (۱۴۳۰). شرح ملاجامی الفوائد الضیائیه علی متن الکافیه فی النحو. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (۱۴۰۴). تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دارالعلم للملایین.
حرانی، ابن شعبه (۱۳۶۳). تحف العقول. قم: مؤسسه نشر اسلامی. جامعه مدرسین قم.
حسین­زاده، محمد (۱۳۸۸). «مفهوم­شناسی وحی و الهام در لغت، قرآن و روایات». قرآن شناخت، ۲(۲)، صص ۴۵ـ ۶۵.
حسینی عاملی، سیدجواد (۱۴۱۹). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحمن (۱۳۹۴).  الایضاح فی علوم­البلاغه. دانشگاه کردستان.
راغب اصفهانی (۱۳۷۴). مفردات الفاظ القرآن الکریم. دمشق: دا‌ر‌ القلم.
رحیم­پور، فروغ و احمدی (۱۳۹۷). «جمال رتبه­بندی وجودی حواس‌ ظاهری بر مبنای حکمت‌ متعالیه». خردنامه صدرا، ۲۳(۳)، صص ۹۳ـ ۱۰۶.
ربانی، محمـدحسن (۱۳۸۲). «گونه‌های تأکید در قرآن». فصلنامه پـژوهش‌های قرآنی، ۹(۳۶)، صص ۲۹۶ـ ۳۲۱.
زرقانی، محمدعبدالعظیم (۱۹۴۳). مناهل العرفان فی علوم القرآن. قاهره: مطبعه عیسی البابی الحلبی.
زمخشرى، محمود (۱۴۰۷). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل.‏ بیروت: دار الکتاب العربی.
سبـزواری، ملاهـادی (۱۳۶۹). شـرح منظومـه. تهـران: ناب.
سکاکی، ابویعقوب (۱۳۶۵). مفتاح العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سمین، احمد بن یوسف (۱۴۱۴). الدر المصون فی علوم الکتاب المکنون. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سیوطی، جلال­الدین (۱۳۸۰).  الإتقان فی علوم القرآن. بیروت: المکتبه العربیه.
صالح، صبحی (۱۳۷۹).  مباحثی در علوم قرآن. ترجمه محمدعلی لسانی‌فشارکی. تهران: نشر احسان.
صدرالدین شیرازی (۱۳۸۹). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح. تدقیق و مقدمه محسن پیشوایی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــــــــ (۱۹۸۱).  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ـــــــــــــــ (۱۴۱۷). الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه. تصحیح سیدجلال آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
ـــــــــــــــ (۱۳۶۲).  اللمعـات المشرقیـه. تهـران: آگاه.
ـــــــــــــــ (۱۳۸۱). المبدأ و المعاد. به اشراف سید محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
ـــــــــــــــ (۱۳۸۴). مفاتیح الغیب (کلید رازهای قرآن). ترجمـه و تعلیـق: محمـد خواجـوی. تهران: مولی.
صعیدی، عبدالفتاح و موسی، حسین یوسف (۱۴۱۰). الافصـاح فی فقـه اللغـه. قـم: مکتـب الاعـلام الاسلامی.
طباطبایى، سیدمحمدحسین (۱۳۷۸). ترجمه تفسیر المیزان.‏‏ مترجم: سیدمحمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــ (۱۳۸۲). نهایه الحکمه. قم: مؤسسه نشر اسلامی. جامعه ‌مدرسین ‌قم. مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵). مجمع البحرین. تهران: مکتبه المرتضویه.
عسکری، حسن بن عبدالله (۱۴۰۰). الفروق فی اللغه. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
علوی، محمـدکاظم (۱۳۹۳). «تحلیل درون‌شناختی ایمان در تفسیر ملاصدرا». خردنامه صدرا، (۷۵)،  صص ۱۷ـ ۳۲.
غلایینی، مصطفی (۱۳۹۱ش). جامع الدروس العربیه. تهران:  مؤسسه الصادق.
فراهیدی، احمد (۱۳۶۴).  العین. قم: دارالهجره.
محمدی، ابوالحسن (۱۳۶۸). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیاض، ایراندخت (۱۳۸۸). «پرسشگری راهبردی هویت پایدار دینی در قرآن کریم». فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره ۹۸.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (۱۴۱۵).  القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۱).  فلسفه اخلاق. تحقیق: احمد حسین شریفی. تهران: بین­الملل.
مروتی، سهراب و ساکی، سارا (۱۳۹۲). «معناشناسی واژه ذکر در قرآن کریم». آموزه­های قرآنی، (۱۷)، صص ۱۳۵ـ ۱۵۴.
مصطفوی، حسن (۱۴۳۰). التحقیق فی کلمات القرآن‌ الکریم. دا‌ر‌الکتب العلمیه. بیروت: مرکز نشر‌ آثار علامه ‌مصطفوی.
مکارم‌شیرازی، ناصر (۱۳۷۳).  تفسیر نمونه. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
موسوی‌بجنوردی، حسن (۱۳۹۶).  القواعد الفقهیه. تهران: مجد.
هاشمی، احمد (۱۳۹۱). جواهر البلاغه. شرح و ترجمه: حسن عرفان. قم: بلاغت.
همّتیان، محبوبه ‌و حسینی، حسین (۱۳۹۳).  «نقد و بررسی سیر بحث اقتضای حال». مجله ادب فارسی، ۴(۱۳)، صص ۵۳ـ ۷۲.
یزدان‌پناه، سید‌یدالله (۱۳۹۳). مبانی ‌و اصول عرفان نظری. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
یعقوب، امیل بدیع (۱۹۸۳). موسوعه النحو و الصرف و الاعراب. بیروت: دار‌العلم للملایین.
یوسفی‌مقدم، محمد‌صادق و صادقی فدکی، سید‌جعفر (۱۳۹۳). «پژوهشی در توسعه فقه به حریم اعتقادات و اعمال قلبی». مجله پژو‌هش‌های فقهی، ۱۰(۴)، صص ۷۵۹ـ۷۹۰.
The Holy Quran (in Persian).
Abu al-Baqah, Ayyub bin Musa. (1287). Alkaliyat is a dictionary of terms and linguistic differences. Egypt: Al-Amira (in Persian).
Al-Alusi Baghdadi, M. (1436). Ruh al-Ma'ani. Beirut: Dar al-Fikr (in Persian).
Alavi, M. K. (2014). "Intrinsic Analysis of Faith in Mulla Sadra's Interpretation". Sadra Microname, No. 75 (in Persian).
Al-Harani, I. (1363). Tuhaf Al-Ugul. Qom: Islamic Publishing Institute, Qom Teachers Association (in Persian).
Al-Jahez, A. (1375). Al-Bayyan wa Al-Tabiyin. Beirut: Dar Al-Fikr (in Persian).
Aristotle (1392). Metaphysics. Translation: Sharafuddin Khorasani. Tehran: Hikmat (in Persian).
Askari, H. (1400). Al-Furooq Fi Al-Loghah. Beirut: Dar Al-Afaq Al-Jadeedah (in Persian).
Emil Badie, Y. (1983). Encyclopedia of Syntax, Exercise and the Arabs. Beirut: Dar Al-Elm Lil Malayin in Persian).
Yousefi Moghadam, M. S.; Sadeghi Fadaki, J. (2014). "Research in the development of jurisprudence in the realm of beliefs and heart practices". Journal of Jurisprudential Research, Volume 10, Number 4 (in Persian).
Farahidi, A. (1985). Al-Ain. Qom: Dar Al-Hijrah (in Persian).
Fayaz, Irandokht (2008). "Strategic questioning of sustainable religious identity in the Holy Quran". Education Quarterly. Number 98 (in Persian).
Firuzabadi, M. (1415). Al-Qamoos Al-Muhit. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiyeh (in Persian).
Ghalaini, M. (2012). Comprehensive Arabic courses. Tehran: Al-Sadiq Institute (in Persian).
Hashemi, A. (2012). Javaher Al-Balaghah. Description and Translation: Erfan, H. Qom: Rhetoric (in Persian).
Hemmatian, M. and Hosseini, H. (2014). "Critique and Study of the Necessity of the Present". Journal of Persian Literature, Fourth Year (in Persian).
Hosseini Ameli, Seyyed Javad (1419). Miftah al-Karamah in the explanation of the rules of al-Alamah. Beirut: The Revival of Arab Heritage (in Persian).
Hosseinzadeh, Mohammad (2008). "The concept of revelation and inspiration in words, Qur'an and Hadiths". Qur'an Knowledge, 2(2) pp. 45-65 (in Persian).
Ibn Ashour, M.T. (1420). Al-Tahrir va al-Tanvir. Beirut: Arab History Foundation (in Persian).
Ibn Hisham, A. (1410). Mughni al-Labib an kotob al-A'arib. Qom: Ayatollah Marashi Public Library (in Persian).
Ibn Saydeh, Ali Ibn Ismail (1421). Al-Mahkam and Al-Mahit al-Azam. Beirut: Dar al-Katb al-Alamiya (in Persian).
Jami, Abdul Rahman (1430). Malajami's description of al-Fawad al-Diya'iyyah al-Kafiyyah in al-Najwa. Beirut: Dar al-Ahiya al-Truth al-Arabi (in Persian).
Johari, I. (1404). Taj al-lughah wa-sihah al- 'Arabiyah. Beirut: Dar Al-Elm Lil Malayin (in Persian).
Khatib Qazvini, Muhammad bin Abdul Rahman (1394). Al-Idah in the science of rhetoric. The University of Kordestan (in Persian).
Makarem Shirazi, Nasser (1373). Sample interpretation. Qom: Islamic History and Studies Office (in Persian).
Maruti, Sohrab and Saki, Sara (1392). "The semantics of the word zikr in the Holy Quran". Quranic Teachings, (17), pp. 135-154 (in Persian).
Misbah Yazdi, Mohammad Taghi. (1381). Moral philosophy. Research: Ahmad Hossein Sharifi. Tehran: International (in Persian).
Mohammadi, Abolhasan (1368). Basics of inferring Islamic law. Tehran: Tehran University Press (in Persian).
Mousavi Bojnoordi, Hassan (1396). Jurisprudence rules. Tehran: Majd (in Persian).
Mustafawi, H. (1430). Al-Tahghigh fi Kalemat Al-quran Al-Karim, Dar Al-Kitab Al-Almiyah. Beirut: Allama Mustafawi Publishing Center (in Persian).
Okhovvat, A. R. (2009). Explaining the Elements of Human Existential Structure. Tehran: Quran and Ahlul Bayt of Prophethood (AS) (in Persian).
ـــــــــــــ (2016). The intention in human structure. Tehran: Qur'an and Ahl al-Bayt of Prophethood (AS).
ـــــــــــــ (1400). Analysis of the place of the word in human structure. Tehran: Publication of the Quran and the Ahl al-Bayt of Prophethood (AS) (in Persian).
Rabbani, Mohammad Hassan (2012). "Types of Emphasis in the Qur'an". Qur'anic Research Quarterly, 9(36), pp. 321-296 (in Persian).
Ragheb Isfahani (1374). Mufradat Alfadh al- Quran. Damascus: Dar al-Qalam (in Persian).
Rahimpour, Faroogh and Ahmadi (2017). "Jamal of existential ranking of external senses based on Hikmat-e-Mutalia". Khrodnameh Sadra, 23(3), pp. 93-106 (in Persian).
Sabzevari, H. (1990). Sharh Al-Manzume. Tehran: Nab (in Persian).
Saidi, A. and Musa, H. (1410). Al-Afsah Fi Fiqh Al-Lughah. Qom: Maktab al-A'lam al-Islami (in Persian).
Sakaki, A. (1986). Meftah Al-Olum. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya (in Persian).
Saleh, Sobhi (1379). Discussions in the sciences of the Qur'an. Translated by Mohammad Ali Lasani-Fasharky. Tehran: Ehsan Publishing House (in Persian).
Samin, A. (1414). Al-Dor Al-Musun Fi Uloom Al-Kitab Al-Maknoon. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya (in Persian).
Shirazi, S. (1381). Al-Mabda and Al-Maad, under the authority of Seyyed Mohammad Khamenei. Tehran: Sadra Islamic Wisdom Foundation (in Persian).
ـــــــــــــ (1417). Al-Shawahid Al- Rububiyyah. Edited by Ashtiani.j., Mashhad: Jamei Center for Publication (in Persian).
ـــــــــــــ (1981). Al-Hekmat A-Mutaaliyah fi Al-Asfar Al-Arbaah. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Torath Al-Arabi (in Persian).
ـــــــــــــ (1983). Al-Lamaat Al-Mashreghiyah. Tehran: Aghah (in Persian).
ـــــــــــــ (2003). Nahayat Al-Hekmah. Qom: Islamic Publishing Institute, Qom Teachers Association, Ghaemieh Computer Research Center, Isfahan (in Persian).
ــــــــــــ (2005). Mafatih Al-ghayb (The Key to the Secrets of the Qur'an). Translated and suspended by Khajavi. M. Tehran: Moula (in Persian).
ـــــــــــــ (2010). Tafsir Al-Quran Al-Karim. correction, refinement and introduction by Pishvaei, M. Tehran: Sadra Islamic Wisdom Foundation (in Persian).
Siyuti, Jalaluddin (1380). Proficiency in the sciences of the Qur'an. Beirut: Al-Maktabeh al-Arabiya (in Persian).
Tabatabai, M. H. (1999). Translation of Tafsir Al-Mizan. Translator:
Mousavi Hamedani, M.B. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Teachers Association (in Persian).
Taftazani, M. (1372). Al-Mutawal (Mofassal description of Mutawal) Khorasani, H. Qom: Haziq (in Persian).
ـــــــــــــ (2004). Mukhtasar al Ma'ani, Qom: Dar al-Fikr (in Persian).
Tarihi, F. (1375). Majma Al-Bahrain. Tehran: Mortazavi Library (in Persian).
Yazdanpanah, Y. (2014). Principles and Principles of Theoretical Mysticism. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute (in Persian).
Zamakhshari, M. (1407). Al-Kashshaf. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi (in Persian).
Zarkani, Mohammad Abdulazim. (1943). Manahl al-Irfan in the sciences of the Qur'an. Cairo: Isa al-Babi al-Halabi Press (in Persian).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 28 آذر 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 دی 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار