نقدهای ملاصدرا بر تقریر ابن‌سینا از برهان امکان و وجوب

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشگاه پیام نور یزد

چکیده

برای اثبات وجود خداوند، براهین مختلفی ارائه شده است. یکی از مشهورترین این براهین، برهان وجوب و امکان است که نخستین‌بار توسط ابن‌سینا تقریر شده است. بعد از او، متفکران اسلامی و غربی تقریرهای متفاوتی از این برهان به‌دست داده‌اند. در جهان اسلام، بعضی متفکران، از جمله غزالی، ابن‌رشد و ملاصدرا و در جهان غرب، کسانی مثل سوی هیوم و راسل از این برهان انتقاد کرده‌اند. ملاصدرا به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، چندین نقد بر تقریر ابن‌سینا از برهان امکان و وجوب وارد کرده است، از جمله: نادرستی ویژگی برهان، استفاده از دور و تسلسل در آن، استفاده از وجود اعتباری به‌جای وجود حقیقی و بروز مغالطة ترکیب. بررسی این نقدها حکایت از عدم کارایی آنها دارد. این نوشتار، به‌شیوة تحلیلی‌ـ‌نقدی، درصدد تبیین درستی یا نادرستی نقدهای ملاصدرا بر برهان وجوب و امکان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Molla Sadra’s critiques on the Ibn Sinas’ account of proof from contingency and necessity

نویسنده [English]

  • Aflatun Sadeghi
چکیده [English]

One of the well-known arguments for the existence of God is “proof from contingency and necessity”. It was Avicenna who first, in his works, formulated this argument. This argument has been criticized by Gazzali, Averroes and Molla Sadra, in the world of Islam and by Hume, Kant, Russell and others in the west.
Mulla Sadra has criticized Ibn Sinas’account of proof from contingency and necessity directly and indirectly. These critiques that has come into his works are the incorrectness of quality of this argument, the use of vicious circle and infinite regress, the use of non-concrete being instead of real being, and the fallacy of composition. Considering these critiques shows validity or inefficiency of them.This article seeks to make clear the correctness or incorrectness of these critiques in a descriptive, analytic and critical way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the argument from contingency and necessity
  • argument
  • critique
  • God
  • Mulla Sadra
  • Ibn Sina
قرآن کریم.##آشتیانی، میرزامهدی (1367). تعلیقه بر شرح منظومهٔ حکمت سبزواری. به‌اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.##ابن‌سینا (1363). المبدأ و المعاد. تصحیح عبدالله نورانی. تهران: دانشگاه تهران.##ــــــ (1376). الالهیات من کتاب الشفا. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: حوزة علمیه.##ــــــ (1377). الهیات نجات. ترجمه و پژوهش یحیی یثربی. تهران: فکر روز.##ــــــ (1403ق). الإشارات و التنبیهات. به‌همراه شرح خواجه نصیرالدین طوسی. تهران: نشر کتاب##.ــــــ (1383). دانش‌نامه علایی. تصحیح محمد معین. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.##استرآبادی، محمدتقی (1358). شرح فصوص­الحکم. به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.##اسفراینی نیشابوری، فخرالدین (1383). شرح کتاب النجات. مقدمه و تحقیق حامد ناجی اصفهانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.##بدوی، عبدالرحمان (1984). موسوعة ‌الفلسفة. بیروت: المؤسسة العربی.##بهمنیار، ابن مرزبان (1357). التحصیل. تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری. تهران: دانشگاه تهران.##پترسون، مایکل و دیگران (1379). عقل و اعتقاد دینی. ترجمة احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.##جوادی آملی، عبدالله (1375). تبیین براهین اثبات خدا. قم: إسراء.##حلی، جمال­الدین (1363). الجوهر النضید؛ شرح علامه حلی بر بخش منطق تجرید الاعتقاد خواجة طوسی. قم: بیدار.##ــــــ (1417ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق حسن حسن‌زادة آملی، قم: نشر اسلامی.##الرازی، فخرالدین (1411ق). المباحث المشرقیة. قم: بیدار.##راسل، برتراند (1362). عرفان و منطق. ترجمة نجف دریابندری. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
سبزواری، ملاهادی (1369). شرح المنظومة. تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب.##سهروردی، شهاب‌الدین (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمة هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.##طباطبایی، محمدحسین (1375). تفسیر المیزان. ترجمة محمد باقر موسوی. قم: انتشارات.##طوسی، خواجه نصیرالدین (1359). تلخیص المحصل. تهران: دانشگاه تهران.##طوسی، خواجه نصیرالدین (1403ق). شرح الإشارات و التنبیهات. تهران: نشر کتاب.##غزالی، محمد (1382). تهافت‌الفلاسفة. تحقیق سلیمان دنیا. تهران: شمس تبریزی.##لاهیجی، عبد‌الرزاق (بی‌تا). شوارق الإلهام. اصفهان: مهدوی. چاپ سنگی.##لایب‌نیتس، ویلهلم (1375). منادولوژی. ترجمة یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.##ملاصدرا (1354). المبدأ و المعاد. تصحیح جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.##ــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانى‏. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.##ــــــ (1363). المشاعر. ترجمة عماد‌الدوله، همراه با مقدمه و ترجمة فرانسوی هنری کربین. تهران: طهوری.##ــــــ (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.##Copleston, F. (1985). A History of Philosophy. New York: Dobleday.##