تحقیقی پیرامون قوۀ اعطای حَدّ در ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور تبریز، تبریز، ایران.

2 مربی گروه الهیات، دانشگاه پیام نور تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

نظریۀ ادراکات اعتباری طی چند دهۀ گذشته از سوی برخی شارحان، منتقدان و محققان از زوایای مختلف، مورد مطالعه قرار گرفته و البته باز هم جای پژوهش‌های دیگر در این‌باره خالی است. نوشتار حاضر به‌دنبال طرح این مسئله و یافتن جواب آن است که علامه طباطبایی بر اساس تعریفی که از اعتباریات ارائه داده؛ بر دخالت و تأثیر قوۀ واهمه در شکل‌گیری اعتباریات تأکید داشته و همچنین در رساله‌ها و کتاب‌های خویش به نقش قوۀ خیال در عمل اعتبارسازی تصریح کرده است. این پژوهش بر اساس کتب و آراء اندیشمندان مختلف، به‌ویژه علامه طباطبایی، به‌دنبال تبیین جایگاه هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانۀ این دو نیرو و همچنین تعیین نقش آنها یا یکی از آن‌دو در اعطای حکم یک شیء به شی‌ء دیگر است. یافته‌های تحقیق را بدین‌صورت می‌توان بیان نمود: ۱. تکلیف جایگاه و کارکرد دو نیروی واهمه و خیال به‌صورت روشن در آثار علامه مشخص نشده است. ۲. اگر به سیر اعتبارسازی ذهن انسان توجه شود، علاوه بر نقش قوای دیگر، نقش پیشین عقل در این زمینه غیرقابل‌انکار است. ۳. اگرچه اموری مانند استعاره و مجاز، اهم منابع الهام‌بخش علامه طباطبایی در طرح نظریۀ اعتباریات است، ولی این موضوعات در عین مشابهت با اعتباریات، با آنها تفاوت‌ جوهری دارند. ۴. از مجموع این مطالب می‌توان تعریفی از اندیشه‌های اعتباری ارائه کرد که به نظر نگارندگان کامل‌تر از تعاریف موجود در آثار علامه و سایر محققان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Inquiry on Periphery (Limit) Giving Power in the Theory of Constructional Perception

نویسندگان [English]

  • Mikaeel Jamalpour 1
  • mehdi agapour 2
1 Assistant Professor, Peyame Nour University, Tabriz, Tabriz, Iran.
2 Lecturer at Payame Nour University, Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The theory of constructional perceptions has been continuously studied by many researchers, critiques, and descriptors from different aspects of it over past few decades; hence there is still space for further research and investigations. On the base of the explanation of constructional perception given by Allameh Tabatabai, where he persist the cause of illusion force in the forming of dependability perception, also in his direct insertion in his books and in his arguments of the effect of imagination on the constructional perception, the present manuscript tries to elevate a problem and subsequently to find out its answers. On the base of books and great thinker's views, specifically on the base of the late Allameh Tabatabai’s views here we are following the ontological and epistemological prospective of these two forces and to find out the role of them or each of them in regulating the allowance of one thing over the other one. Current findings states that: 1) the function, role and the mechanism of these two forces are not elucidated in his writings. 2) If we focus on the reliability cycle of the human intelligence, further than the other forces, the role of the supposition is not refutable. 3) Although things like metaphors and implicit are of very important brainwave sources in the dependability perception of Allameh, but there exists some essential differences. 4) Overall we can extract a definition for constructional perception, which is more complete than any existing definitions in his and the other intellectuals' texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constructional perceptions
  • Allameh Tabatabai
  • estimative faculty
  • fancy
  • internal senses
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۶۳). شفا. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
ـــــــ. (۱۳۷۵). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: مرکز النشر التابع المکتب الاعلام الاسلامی.
ـــــــ. (1405ق). الشفاء، (الطبیعیات). تحقیق سعید زاید. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر انسان به انسان. تحقیق محمدحسین الهی‌زاده. قم: اسرا.
ـــــــ. (۱۳۹۳). تحریر رسالة الولایة شمس الوحی تبریزی. قم: نشر اِسرا.
حسن‌زاده آملی، حسن (۱۳۶۳). دروس معرفت نفس. تهران: علمی فرهنگی.
ـــــــ. (۱۳۷۵). انسان در عرف عرفان. تهران: سروش.
ـــــــ. (۱۳۹۵). عیون مسائل النفس. ترجمه و شرح محمد نیکنام. تبریز: نصر پروانه.
حسین‌زاده، محمد (1385). «حواس باطنی از منظر معرفت‌شناسی». معرفت فلسفی. سال سوم، شمارۀ چهارم (12). ص108ـ65.
رازی، فخرالدین محمد (۱۴۱۱ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات. قم: بیدار.
زمانی، مهدی (۱۳۹۰). فلسفه اخلاق. تهران: دانشگاه پیام نور.
سروش، عبدالکریم (۱۳۶۶). تفرج صنع. تهران: سروش.
سبزواری، حاج ملاهادی (1360). التعلیقات علی الشواهد الروبوبیة. تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــ.  (۱۳۷۹). شرح المنظومة. تهران: نشر ناب.
ـــــــ. (۱۳۸۳). اسرار الحکم. تصحیح کریم فیضی. قم: مطبوعات دینی.
سلگی، فاطمه (1394). «‌تحلیل هستی‌شناختی نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبایی». دوفصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی حکمت صدرایی. سال چهارم، شماره اول، ص68ـ55.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۵۹). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: صدرا.
ـــــــ. (۱۳۶۱). «رساله الولایة». یادنامه مفسر کبیر علامه طباطبایی. قم انتشارات شفق.
ـــــــ. (1364). تفسیر المیزان، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ـــــــ. (۱۳۶۵). رسائل سبعه. قم: دارالفکر.
ـــــــ. (۱۳۸۳). تعلیقة علی الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة. تهران: دار المعارف الاسلامیة.
ـــــــ. (1387). اصول فلسفه رئالیسم. قم: بوستان کتاب.
ـــــــ. (1981م). «تعلیقه بر اسفار» در ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فارابی، ابونصر (۱۳۸۱). فصوص الحکم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مطهری، مرتضی (۱۳۵۹). پاورقیهای اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: صدرا.
ـــــــ. (۱۳۶۳). نقدی بر مارکسیسم. تهران: صدرا.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (۱۳۵۴). المبدأ و المعاد. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ـــــــ. (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــ. (۱۳۶۳). مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
ـــــــ. (۱۳۶۶). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
ـــــــ. (۱۳۷۱). التصور و التصدیق. قم: بیدار.
ـــــــ. (1422ق). شرح الهدایة الأثیریة. تصحیح محمد مصطفی فولادکار. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ـــــــ. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.