ماهیت و معنای اعتباری بودن آن از نگاه صدرا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید مدرس سنندج، سنندج، ایران.

2 استادیار گروه فلسفۀ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

اندیشه‌های فلسفی صدرالمتألهین شیرازی به‌عنوان یکی از فیلسوفان صاحب مکتب در حوزه‌های هستی‌شناسی، در طول زمان فراز و نشیب‌های فراوانی داشته است؛ به‌طوری که بیش‌تر تفکرات و اندیشه‌های فلسفی‌اش به‌تدریج بر اثر تکامل، دستخوش تغییر گشته و او با گذر و کنار گذاشتن نظریه‌ها و دیدگاه‌های پیشین خود، تئوری‌ها و نظریه‌های نوینی را جایگزین کرده است. بدین طریق، او فلسفه را به وادی و عرصه‌های جدید و تازه‌ای وارد نمود. این مقاله در صدد است با رصد سیر اندیشه‌های او در باب یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی، یعنی ماهیت و کیفیت اعتباری بودن آن، آخرین دیدگاه او را در این‌باره تبیین کند. چالش و مشکل بسیار جدی‌ای که صدرا در این مورد با آن مواجه بوده، آن است که بالاخره تکلیف ماهیت چیست؟ آیا ماهیت در جهان خارج تحقق دارد یا نه؟ او در پاسخ به این مسئله، اعتباری بودن ماهیت را مطرح می‌کند و با گزاره‌های «ماهیت، بالعرض است»، «ماهیت، حدِ وجود است»، «ماهیت امری مجازی است» و «ماهیت امری تبعی و بالتبع است» به تبیین آن می‌پردازد. آنچه وی درصدد است در قالب این گزاره‌ها به‌عنوان نظر نهایی خود ابراز کند، این است: ماهیت به هیچ وجه تحقق خارجی ندارد و اینکه آن را امری اعتباری دانسته و با عبارات بالعرض، بالتبع، حد وجود یا المجاز بودن ماهیت در صدد تبیین آن است، تنها به دلیل ضیق واژه بوده وگرنه برای ماهیت تحقق خارجی قائل نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra on the Essence and its Constructional Meaning

نویسندگان [English]

  • bagar Hossinlo 1
  • Hamad Naji asfahani 2
1 Lecturer in Farhangian University of Sanandaj, Sanandaj, Iran.
2 Assistant Professor, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Mulla Sadra’s philosophical ideas – as one of the pioneers in the field of ontology – have had many ups and downs over the time. So as more of his philosophical notions and ideas affected by evolution and have been changed. By passing by and putting aside his former theories and viewpoints, he has replaced them by new theories by means of which he has interned philosophy into new and modern valleys and arenas(areas). Having been observing Sadra’s though and ideas promenade on one of the most important philosophical problems – i.e.essence and its constructionalmeaning– this essay is trying to express Sadra’s last and latest viewpoint (lookouts) by consideration and inspection of his various comments in this field.The most challenging and very serious problem confronting Sadra in this case are these: finally what is the status of the essence? And is essencerealized in word outside or not? In reply to these questions, he presents the constructionalmeaning of essence and expresses that idea by means of these sentences: “the essence is accidental’, “the essence is the limit of the existence”, “the essence is virtual”, “the essence is dependent”. The matters Sadra wants to express as his final comment in the format of these propositions are these: a) essence has no external realization in anyway and b) having considered it as constructional matter  and having endeavored to express it with phrases such as “by accident”, “limit of existence”, virtuality of essence”– are due to the language restrictions. Otherwise, he does not desire to accent that the essence has external realization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Essence
  • Constructionality
  • Concept
  • Mulla Sadra
  • Limit of Existence
  • Virtual
قرآن کریم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1375ق). الشفاء، المدخل. مقدمۀ ابراهیم مدکور. قاهره: المطبعة الامیریة.
ـــــــ. (1376). الهیات شفا. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1372). قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم. تحقیق حمید پارسانیا. قم: اسراء.
حائری یزدی، مهدی (1361). هرم هستی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
حلی، حسن بن یوسف (1415ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
خواجوی، محمد (1384). ترجمۀ اسفار اربعه. تهران: مولی.
دهخدا، علی‌اکبر (1352). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
سبزواری، ملاهادی (1416ق). شرح منظومه. تصحیح حسن حسن‌زاده آملی. تهران: ناب.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1373). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمۀ هنری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهابی، محمود (1364). رهبر خرد. تهران: خیام.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1340). رسالۀ سه اصل، به‌انضمام منتخب مثنوی و رباعیات او. تصحیح سیدحسین نصر. تهران: دانشکدۀ علوم معقول و منقول.
ـــــــ. (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تعلیق، تصحیح و مقدمۀ سیدجلال‌الدین آشتیانی. مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــ. (1361). ایقاظ النائمین. مقدمه و تصحیح محسن مؤیدی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـــــــ. (1363). المشاعر. ترجمۀ بدیع‌الملک میرزا عمادالدوله. به‌اهتمام هنری کربن. تهران: طهوری.
ـــــــ. (1378). المظاهر الالهیة فی الأسرار العلوم الکمالیة. تحقیق محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــ. (1420ق). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تهران: حکمت.
ـــــــ. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1404ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
ـــــــ. (1410ق). توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی میان سید احمد کربلایی و شیخ محمد حسین اصفهانی (کمپانی). به‌ضمیمۀ محاکمات و تذییلات علامه طباطبایی و سیدمحمدحسین طهرانی. تهران: حکمت.
ـــــــ. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسلامی.
ـــــــ. (1981م). تعلیقه بر الأسفار الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـــــــ. (بی‌تا). اصول فلسفه و روش رئالیسم. دورۀ ۵جلدی. تهران: شرکت افست سهامی عام.
غفاری، سیدمحمدخالد (1380). فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فارابی، ابونصر (1970م). الحروف. بیروت: دار المشرق.
قمشه‌ای، محمدرضا (1378). مجموعه آثار آقا محمدرضا قمشه‌ای، حکیم صهبا. تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی و خلیل بهرامی قصر چمی. اصفهان: کانون پژوهش.
مصباح یزدی، محمدتقی (1363) تعلیقه بر نهایة الحکمة. تهران: الزهرا.
ـــــــ. (1387). شرح الهیات شفا. تحقیق و نگارش عبدالجواد ابراهیمی‌فر. قم: مؤسسۀ آموزشی و پرورشی امام خمینی.
مصلح. جواد (1375). ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیه. تهران: سروش. 
مطهری، مرتضی (۱۳۶۶). شرح مبسوط منظومه. تهران: حکمت.
ـــــــ. (۱۳۸۹). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
 ـــــــ. (بی‌تا). پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: انتشارات اسلامی.
مظفر، محمدرضا (1373). منطق مظفر. ترجمه و اضافات علی شیروانی. قم: دار العلم.