بازخوانی حقیقت تکامل انسان در قرآن بر اساس اندیشه‌های صدرالمتألهین

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه پیام نور تهران، و مربی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

2 استادیار دانشگاه پیام نور خرم‌آباد، خرم آباد، ایران.

چکیده

بررسی حقیقت انسان و چگونگی تکامل او از جمله مسائل مهم در قرآن کریم و فلسفۀ اسلامی است. ملاصدرا با توجه به نظریۀ حرکت جوهری و با تکیه بر آیاتی که به رجوع تدریجی و صیرورت انسان به سوی الله اشاره دارد، به تبیین تکامل انسان پرداخته است. در آیات قرآن کریم و حکمت متعالیه تکامل انسان در دو بعد روح و جسم امکان‌پذیر است. کمال جسمانی انسان رسیدن به مرحلة تسویه و نفخ روح است، اما تکامل روح انسان از منظر قرآن و حکمت متعالیه به اسبابی همچون کمال عقل نظری و عملی، افاضات ربانی، محبت و عشق، یاد خدا، الهام گرفتن از ملائکه و مدد انسان کامل وابسته است. مقالۀ حاضر به روش توصیفی‌‌ـ‌‌تحلیلی و با توجه به مبانی ملاصدرا، به تبیین اسباب و عوامل تکامل انسان پرداخته و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که نهایت تکامل انسان در ورود به مقام عقل بالفعل و فنای فی الله از طریق حرکات ذاتی و تبدلات جوهری امکان‌پذیر است. مصداق بار یافتن به مراحل اعلای تکامل، امام و خلیفۀ الهی بر روی زمین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Revision of the Essence of Human Perfection in the Holy Quran, Through Philosophical Thoughts of Mulla Sadra

نویسندگان [English]

  • Mahdeih Alavyfar 1
  • Abdolhamid Fallahnejad 2
1 Ph.D. student of Islamic Education, Payame Noor University of Tehran, and Instructor in Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran.
2 Assistant Professor of Payame Noor University of Khorramabad, Khorramabad, Iran.
چکیده [English]

Studying the essence of human and his perfection is one of the important debates in Islamic philosophy and holy Quran. Mulla Sadra explains human perfection according to the substantial motion and relying on the verses of the holy Quran which refer to the gradual return and homecoming of man to Allah. According to the holy Quran and Philosophical thoughts of Mulla Sadra, human perfection is possible from two aspects of physical and spiritual. The physical perfection of human consists in to reach the soul purification while the spiritual perfection depends on prerequisites such as perfection of theoretical and practical intellect, divine emanation, love and passion, Remembrance of god, inspiration from angles and aid of the perfect man. Through descriptive-analytical method, the present paper studies Mulla Sadra’s principles in transcendent wisdom to explain these factors and finally concludes that the end of human perfection in entering actual intellect and annihilation in God through is possible through essential Movements and substantial transformations which is exemplification of allowed one to higher levels of Imam and God’s caliph perfection on earth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • holy Quran
  • Mulla Sadra
  • perfection
  • Human
  • essence Movement
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
مفاتیح‌الجنان.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1370). شرح زاد المسافر. قم: بوستان کتاب.
اسعدی، علیرضا (1392). «بررسی فرایند استکمال نفس از دیدگاه ملاصدرا». معرفت فلسفی. شمارۀ 39، ص141ـ91.
ارشد ریاحی، علی (1391). «عوامل مؤثر در تکامل نفس انسانی از دیدگاه ملاصدرا». خردنامۀ صدرا. شمارۀ 55، ص70ـ66.
جوادی آملی، عبدالله (1384). معرفت‌شناسی در قرآن. محقق حمید پارسانیا. قم: اسراء.
ـــــــ. (1386). سرچشمه اندیشه. ج1و 5. محقق عباس رحیمیان. قم: اسراء.
ـــــــ. (1388/ 1389). تسنیم. قم: اسراء.
ـــــــ. (1389). تفسیر انسان به انسان. محقق محمدحسین الهی‌زاده. قم: اسراء.
حسن زاده آملی، حسن (1375). نصوص الحکم بر فصوص الحکم. تهران: رجاء.
ـــــــ. (1378). ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حویزى، عبدعلى بن جمعه (1415ق) تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان‏.
خمینی­­، سیدروح­الله (1373). مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
داروین، چارلز روبرت (1363). منشأ انواع. ترجمۀ نورالدین فرهیخته. تهران: شبگیر.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1382). مفردات ألفاظ القرآن. قم: ذوی القربی.
صلیبا، جمیل؛ صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1366). فرهنگ‌نامۀ فلسفی. تهران: حکمت.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). المیزان. قم: اسماعیلیان.
طبرسى، فضل بن حسن‏ (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. مصحح فضل‏الله یزدى طباطبایى و هاشم رسولى. تهران: ناصرخسرو.
کلانتری، ابراهیم (1390). «تبیین موضع تعارض ظاهری نظریۀ تکامل و آیات آفرینش و آرای قرآن‌پژوهان در حل آن». قبسات. شمارۀ 59، 5-30.
مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مطهری، مرتضی (1388). جاذبه و دافعه. قم: صدرا.
ملاصدرا (1354). مبدأ و معاد. مقدمه و تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. با پیشگفتار سیدحسین نصر. بی‌جا: انجمن فلسفۀ ایران.
ـــــــ. (1358). الواردات القلبیة. ترجمۀ احمد شفیعیها. تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
ـــــــ. (1360). اسرار الآیات. تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.‏
ـــــــ. (1361). عرشیه. تصحیح غلامحسین آهنی. تهران: مولی.
ـــــــ. (1363الف). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـــــــ. (1363ب). المشاعر. تهران: طهوری.
ـــــــ. (1364). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
ـــــــ. (1366). ترجمه و شرح اصول کافی کتاب عقل و جهل. ترجمۀ محمد خواجویی. تهران: مولی.
ـــــــ. (1378). المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة. مقدمه، تصحیح و تعلیق سیدمحمد خامنه‏اى. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
ـــــــ. (1381). کسر الاصنام الجاهلیة. تصحیح محسن جهانگیری. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــ. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـــــــ. (بی‌تا). ایقاظ النائمین. تصحیح و مقدمه محسن مویدی. تهران: انجمن اسلامی حکمت.
ملکشاهی، حسن (1344). حرکت و اقسام آن. تهران: دانشگاه تهران.