نماد و نمادپردازی در نظام فکری ملاصدرا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 استاد گروه فلسفۀ دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

ملاصدرا به‌عنوان فیلسوفی جامع­الاطراف، در تدوین نظام فلسفی خویش از نگرش نمادپردازنه غفلت نکرده است. در این مقاله ابتدا به تبیین مفهوم نماد و نیز ریشه‌­شناسی آن پرداخته­ایم، سپس جایگاه نماد در نظام فکری ملاصدرا، تأثیرپذیری وی از ابن عربی، نگاه نمادپردازانة او به دین و تأکید وی بر زبان نمادین دین مورد بررسی قرار گرفته است و نهایتاً نشان داده شده که اساساً پیوند چنین نظام فکری بهره­مند از منابع فکری مختلف (اعم از دین، فلسفه، عرفان و کلام) جز با زنجیری به‌نام نمادپردازی مقدور نیست، هر چند عناصر دیگری نیز در این پیوند دخیلند. بیش از همه بر این دو نکته، به‌مثابه یافتۀ این پژوهش، تأکید شده است: نخست، نظریۀ اصالت وجود و فقر ذاتی وجود نهایتاً با بیانی نمادین تبیین می­شود. دوم، توجیه برخی از برداشت‌های عرفانی از دین و تفاسیر باطنی از ظاهر نص نیز نهایتاً تفسیری نمادین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra on Symbol and Symbolism

نویسندگان [English]

  • Ziba Hashemi Hajbehzad 1
  • Morteza Shajari 2
  • Mehdi Mohammadzadeh 3
1 MA in Philosophy, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
2 Professor of Philosophy, Department of philosophy, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

As a comprehensive philosopher, Mulla Sadra didn’t neglect of symbolist approach in constructing his philosophical system. In this paper, first we explain “symbol” and its etymology. Then, explore the status of symbol in his philosophical thought, Ebne Arabis’s affections, his symbolist approach to religion and his emphasis on symbolic language. Finally we show that it is not possible to associate such a system, including religion, philosophy, mysticism and theology, except with symbolist link, although there are other elements. The main findings are that, firstly, his theory concerning the priority of existence as well as the poverty of entities ultimately based on some kind of symbolic explanation; and, secondly, to justifying certain mythical conceptions of the holy text, he appeals to symbolic interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mulla Sadra
  • Symbol
  • symbolism
  • Mythism
  • Religion
قرآن کریم.
ابن عربی (1386). فصوص الحکم. ترجمه و شرح محمدعلی موحد و صمد موحد. تهران: کارنامه.
اعوانی، غلامرضا (1387). «زبان قرآن، زبان تمثیل از دیدگاه صدرالمتألهین». خردنامۀ صدرا. شمارۀ 54، ص17ـ4.
اکبری، فاطمه؛ پورنامداریان، تقی (1390). «رمز و تفاوت آن با نماد و نشانه». رشد. شمارۀ 3، ص60ـ54.
پارسا، حمید (1373). نماد و اسطوره در عرصۀ توحید و شرک. قم: اسراء.
پورنامداریان، تقی (1383). رمز و داستان­های رمزی در ادبیات فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
بابایی، علی (1386). پریچهرۀ حکمت (زیبایی‌شناسی در مکتب صدرا). تهران: مولی.
حسنی، معصومه (1390). «زبان دین از دیدگاه ملاصدرا و قاضی سعید قمی». اندیشۀ دینی. شمارۀ 38، ص48ـ23.
کمبل، جوزف (1386). قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
سگال، رابرت آلن (1388). اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. تهران: حکمت.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388). فرهنگ نماد­ها. ج1. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
فروم، اریش (1349). زبان از یاد رفته. ترجمۀ ابراهیم امانت. تهران: مروارید.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب. ترجمۀ محمد خواجوی. تهران: مولی.
ـــــ. (1430ق). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة. قم: طلیعۀ نور.
نقی­زاده، محمد (1384). مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی. تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
یاوری، حسین (1384). تجلی نور در هنرهای سنتی ایران. تهران: سورۀ مهر.
Cirlot, J. E. (1971). A Dictionary of Symbols. translated from Spanish by Jack Sage. 2nd ed. London: Routledge.