تحلیل نظریه شیئیت معدوم در حکمت سینوی و صداریی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

2 استادیار دانشگاه پیام نور(نویسنده مسئول)

چکیده

یکی از مسائل فلسفۀ اسلامی که نتیجه برخی مباحثات و منازعات عقیدتی مشارب فکری در میان اندیشمندان کلام اسلامی بوده و دامنه آن مباحث هستی‌شناختی فیلسوفان را نیز درگیر خود نمود، مسألۀ «شیئیت معدوم» و اصولاً تمایز یا عدم تمایز میان موجود و شیء است. معتزله با انگیزۀ تصحیح علم ازلی الهی به ممکنات و برداشت نادرست از آموزه­های افلاطونی‌ـ‌ارسطویی، قائل بر شیئیت معدوم شدند. فارغ از بررسی ادله مثبتین و منکرین، نگاه تحلیلی و تاریخی به این مسئله نشان از شکاف و اختلاف هستی­شناختی نه پیرامون الفاظ بلکه در شناخت مبادی تصوری این معانی در میان معتزله، عرفا و فیلسوفان دارد، از این‌رو می‌توان گفت موضوع این دو مفهوم هم به‌لحاظ ساختار و هم به‌لحاظ محتوا اختلاف زیادی دارند. این مقاله نشان می­دهد که غفلت از حقیقت وجود، اصالت وجود و نگاه ماهوی به هستی ـ هستی مملو از اشیاء متباین و منفک از هم ـ منشأ ایجاد دو نگرش متفاوت معتزله و فلاسفه به مسئله معدوم، زیادت وجود بر ماهیت، نوع رابطه وجود و ماهیت و همچنین علم و فاعلیت الهی در ارتباط با ممکنات شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis of the Theory of “Thingness of non–Existent” in Avecinan and Sadraean Wisdom

نویسندگان [English]

  • mohamad jafar jamebozorgi 1
  • Mohammad Jafar Heydari 2
1 Faculty Member of IRIP, Tehran, Iran
2 Assistant Professor at Payame Noor University (corresponding author)
چکیده [English]

One of the issues of Islamic philosophy, which was the result of some theological debates between scholars of Islamic theology, and was also concerned with the ontological issues of philosophers, is "thingness of non –Existent" and basically the distinction between the Existing and the Thing. The Mu'tazilites, with the motive of correction of the eternal divine knowledge to Possibilities and the incorrect impression of Platonist-Aristotelian doctrines were believed in "thingness of non –Existent". Regardless of the examination of positive and negative evidences, the analytical and historical view of this issue reveals the existence of a cognitive divide not about words but also in understanding the conceptual basis of these meanings among the Mu'tazilites, mystics, and philosophers and hence the subject of this these two concepts are very different both in terms of structure and content. This article shows that the neglect of the reality of existence and the essential look at being- being filled with objects that are distinct from one another - the origin of the creation of two different images of the Mu'tazilites and philosophers to the issue of extinction, the supervenience of the existence on essence, the type of relationship of existence and essence, and Also, divine knowledge and deeds are related to the possible beings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The distinction between Existence and Essence
  • Confirmation
  • Thingness of Non –Essence
  • Mu’tazilite
  • Mulla Sadra
القرآن الکریم.
ابن سینا (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
ـــــــ. (1404ق). الشفاء. ج . قم: کتابخانه آیة الله المرعشی النجفی.
اکبریان، رضا (1386). حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
البیضاوی، ناصرالدین عبدالله (1393). طوالع الانوار من مطالع الانظار. حاشیه علی بن محمد الجرجانی. قم: نشر الرائد.
ایجی، عضدالدین (1325). شرح المواقف. قم: الشریف الرضی.
ایلخانی، محمد (1386). بئوتیوس. تهران: انتشارات الهام.
ـــــــ. (1382). تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس. تهران: سمت.
بحرانی، میثم بن علی بن میثم (1406ق). قواعدالمرام. تحقیق احمد الحسینی. قم: کتابخانه آیة الله المرعشی النجفی.
بغدادی، عبدالقاهر (1408ق). الفرق بی الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم. بیروت: دارالجیل.
ـــــــ. (1992م). الملل و النحل. بیروت: دارالمشرق.
تفتازانی، سعدالدین (2011م). شرح المقاصد. تصحیح ابراهیم شمس­الدین. بیروت: دار الکتب العلمیه.
دشتبانی، نیره (1386). آراء عرفانی عارف حکیم آیت­الله العظمی میرزا محمدعلی شاه­آبادی در آثار امام خمینی(ره). تهران: بنیاد علوم و معارف اسلامی. 
ذهنی تهرانی، محمدجواد (1369). فصوص الحکمة، شرح فارسی شرح منظومه. قم: حاذق.
جوادی آملی، عبدالله (1393). رحیق مختوم. قم: اسراء.
حلّی، حسن بن یوسف (1415ق). کشف المراد فی شرح التجرید الاعتقاد. تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی. قم: نشر الاسلامی.
ـــــــ. (1426ق). تشکیک النفس الی حظیرة ­القدس. تحقیق فاطمه رمضانی. تقدیم جعفر سبحانی. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ـــــــ. (1428ق). منهاج الیقین فی اصول الدین. قم: مچمع البحوث الاسلامیه.
ـــــــ. (1430ق). نهایة المرام فی علم الکلام. جزءالاول، تحقیق فاضل العرفان. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ـــــــ. (1432ق). انوار الملکوت فی­شرح الیاقوت. تحقیق حسن حسن­زاده آملی. بیروت: دار المحجۀ البیضاء.
خراسانی، سید شرف­الدین (1389). متافیزیک ارسطو. تهران: حکمت.
رازی، فخرالدین (2009م). الاربعین فی اصول الدین. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـــــــ. (1429ق). المباحث المشرقیة. تحقیق عبدالرحمان بدوی. قم: ذوالقربی.
ـــــــ. (1381). الملخّص. تصحیح و تعلیق احد فرامرز قراملکی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع). سبزواری، ملاهادی (1413ق). شرح منظومه. ج1. تصحیح حسن حسن­زاده آملی، ، تهران: نشر ناب.
ـــــــ. (1981م). تعلیقات اسفار الاربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سهروردی، شهاب­الدین (1380). مجموعه مصنفات. ج1. تصحیح و مقدمه هانری کربن. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شهرزوری، شمس­الدین محمد (1385). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة. تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364). الملل و النحل. قم: شریف الرضی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1394). نهایةالحکمة. تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
طریحی، فخرالدین (1375).  مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.