نظریه ملاصدرا در روش فهم متشابهات قرآنی؛ از ایده‌پردازی تا عمل

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

هر یک از مکاتب تفسیری برای فهم متشابهات قرآنی شیوه­ای دارند. ملاصدرا پیش از طرح نظریه خود، روش­های متداول بین سایر اندیشمندان را به دقت بررسی و ارزیابی می­کند. او در حرکتی سلبی، روش­ تشبیهی ظاهرگرایان را به جهت نادیده گرفتن احکام عقل و بی­توجهی به مقام قدس الهی نمی­پذیرد و شیوه تنزیهی اهل اعتزال و فیلسوفان را که این­گونه آیات را با کنار نهادن معنای ظاهری، به نحو ­بی­ضابطه تأویل می­کنند، بیش از روش اهل ظاهر مورد انتقاد قرار می­دهد. وی با متکلمان اشعری که در برخی آیات به تشبیه و در برخی دیگر به تنزیه گرایش دارند نیز مخالفت می­کند. وی سپس در حرکتی ایجابی روش راسخان در علم را معرفی می­کند. در این روش پس از حذف خصوصیات مربوط به مصادیق عرفی و مادی، جان معنا استنباط می­شود. به این ترتیب، ارواح معانی اموری چون قلم، دست، صورت و کرسی در مورد امور معقول و الهیاتی نیز ملاحظه می­شود. از این­رو اطلاق این نام­ها برای اوصاف و افعال الهی به نحو حقیقت است. ملاصدرا افزون بر ایده­پردازی، در عمل نیز‌ با کمک نظریه خود توانسته است در موارد بسیاری بدون دست­شستن از معنای ظاهری، تفسیری از آیات متشابه ارائه ­دهد. برای داوری درباره حرکت ملاصدرا در این مسیر، لازم است که نوع تأثیر اندیشه­های عرفانی و فلسفی وی در تفسیر متشابهات، میزان توجه او به معنای ظاهری و نگاه­داشت آن و مراجعه او به روایات مورد ارزیابی قرار گیرد. ملاحظه آثار صدرا نشان می­دهد که وی برای فهم متشابهات، گاهی مطابق روش پیشنهادی خود عمل نکرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra's Theory in the Method of Understanding Quranic Similarities; from Ideation to Action

نویسنده [English]

  • Fatemeh Sadeqzadeh Qamsari
Associate Professor of Islamic Philosophy and Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Each school of interpretation has its own way of understanding Qur'anic similarities. Before formulating his theory, Mulla Sadra carefully examines and evaluates the common methods among other scholars. In a negative move, he does not accept the metaphorical method of the superficialists in order to ignore the rules of reason and disregard the status of the divine holiness, and he does not accept the method of purification of the people of Etzal and the philosophers who reject such verses by abandoning the apparent meaning. Discipline interprets more than the method of the apparent criticizes. Mulla Sadra believes that the method of the superficialists in keeping the meanings of the Qur'anic words is closer to the truth than the method of interpretation and purification of the second group. He also opposes Ash'arite theologians who tend to similize in some verses and purify in others. Sadr al-Muta'allehin then introduces the firm method in science in a positive move. In this method, the commentator, after removing the excesses and inferring the spirit of meaning, considers the Quranic interpretations to be a true expression and not a permissive one.
In addition to ideation, Mulla Sadra, in practice, with the help of his thoughts and the theory of the spirit of meaning, has been able to provide interpretation of similar verses in many cases without losing the apparent meaning. To judge Mulla Sadra's movement in this direction, it is necessary to evaluate the effect of his mystical and philosophical thoughts on the interpretation of analogies, the extent of his attention to the apparent meaning and its maintenance, and his reference to narrations. Consideration of Sadra's works shows that he sometimes didn’t use this method to understand similarities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Interpretation
  • Similarities
  • Apparent Meaning
  • Interpretation
  • Superficiality
  • Firm in Science
  • Spirit of Meaning

مراجع

قرآن کریم.
ارشد ریاحی، علی (بهار 1383). «تأثیر مثبت و یا منفی فلسفه صدرا در فهم او از آیات قرآن». خردنامه صدرا، شماره 35، صص50- 58.
اسعدی، محمد (1399). «درآمدی بر روش تأویل کلامی متشابهات قرآن با الهام از مفهوم­شناسی راسخان در علم». اندیشه نوین دینی، شماره 60، ص 19- 30.
 بیدهندی، محمد (زمستان 1383). «بررسی و تحلیل برخی تأملات تأویلی ملاصدرا در کتاب و سنت». خردنامه صدرا، شماره 38، ص 4- 19.
جوادی آملی، عبد­الله (1382). سرچشمه اندیشه. تنظیم عباس رحیمیان مطلق. قم: مرکز نشر اسراء. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1383). توحید در قرآن. تنظیم حیدرعلی ایوبی. قم: مرکز نشر اسراء. چاپ نخست.
رازی، فخر الدین  محمد  (1420هـ). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ سوم.
سعیدی­ مهر، محمد؛ ذهبی، سیدعباس؛ علیزاده، روح­الله (زمستان ۱۳۹۲). «مقام فلاسفه در تأویل قرآن از دیدگاه ابن­رشد». تاریخ فلسفه، تهران، سال ۴، شماره ۳، ص۹۹- ۱۲۶.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1380). اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه. تحقیق و تعلیق محمدعلی قاضی طباطبایی. قم: بوستان کتاب، چاپ سوم.
شیواپور، حامد؛  کاملان، محمدصادق (بهار 1390). «صدرالمتألهین و نظریه روح معنا در تفسیر مفردات متشابه قرآن». خردنامه صدرا، شماره 63، ص 83- 102.
صدر، سیدمحمد باقر (1395). پژوهش­های قرآنی. ترجمه سیدجلال میرآقایی. قم: دارالصدر. چاپ نخست.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1380). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الأربعه العقلیه (جلد دوم). تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1381). المبدأ و المعاد فی الحکمه المتعالیه. تصحیح، تحقیق و مقدمه: محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1383). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الأربعه العقلیه (جلد سوم). تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1385). شرح الاصول الکافی. کتاب التوحید (4). تصحیح، تحقیق و مقدمه: محمود فاضل یزدی مطلق. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1386). مفاتیح الغیب. تصحیح، تحقیق و مقدمه: نجفقلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1389 الف). أسرار الآیات و أنوار البینات و رساله متشابهات القرآن. تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان و سید محمدرضا احمدی بروجردی. مقدمه سید محمد خامنه­ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1389 ب). تفسیر القرآن الکریم (5) آیه الکرسی و آیه النور. تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد خواجوی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1389 ج). تفسیر القرآن الکریم (6) سورة السجده و الحدید. تصحیح، تحقیق و مقدمه محسن پیشوایی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1389 د). تفسیر القرآن الکریم (۷) سورة یس. تصحیح، تحقیق و مقدمه سید صدرالدین طاهری. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1389 هـ). تفسیر القرآن الکریم (8) سورة الأعلی و الزلزله. تصحیح، تحقیق و مقدمه سید صدرالدین طاهری. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
ــــــــــــــ (1391). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح، تحقیق و مقدمه: سید مصطفی محقق داماد. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
صدوق، ابوجعفر محمد (۱۳۹۸ هـ ). التوحید. تصحیح و تعلیق سید هاشم حسینی طهرانی. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ نخست.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ پنجم.
ــــــــــــــ (1388). قرآن در اسلام. قم: بوستان کتاب. چاپ سوم.
غزالی، ابوحامد محمد (1421هـ). إحیاء علوم الدین. تقدیم و مراجعه صدقی محمد جمیل العطار. لبنان، بیروت: دار الفکر.
فلاح­پور، مجید (زمستان ۱۳۸۲). «متشابهات قرآن از دیدگاه ملاصدرا». مقالات و بررسی­ها، دفتر ۷۴، ص ۷۳- ۸۸.
فیض کاشانی، محسن (۱۴۲۸هـ). عین الیقین الملقب بالانوار و الاسرار. بیروت: دار الحوراء. چاپ نخست.
کاوندی، سحر؛ رستم­خانی، معصومه (تابستان 1392). «ملاصدرا؛ تفسیر یا تأویل». تأملات فلسفی، سال 3، شماره 10، ص 31- 53.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407 هـ). الکافی. تحقیق و تصحیح: علی­اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب السلامیه. چاپ چهارم.
کیاشمشکی، ابوالفضل (زمستان 1379). «تأویل در دستگاه معرفتی صدرالمتألهین»، مقالات و بررسی­ها، دفتر 68، ص 199- 218.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
میردامادی، سیدمحمد حسین؛  بیدهندی، محمد؛  صادقی حسن­آبادی، مجید (بهار و تابستان 1399). «بررسی انگاره تفسیر به رأی بودن برداشت­ها تأویلات عرفانی با تأکید بر آرای ملاصدرا». فلسفه و کلام اسلامی، تهران، سال 53، شماره ۱، ص 259- 282.
نصیـری، علـی (1386). مکتـب تفسیـری صدرالمتألهین. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ نخست.
هوشنگی، حسین (۱۳۶۷). «زمینه­های کلامی و فلسفی تأویل». دایره­المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۴، مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی، ص۳۸۰- ۳۸۷. 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 14 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 15 آبان 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار