واکاوی نگرش ملاصدرا و اسپینوزا در بارۀ جاودانگی، سرشت و سرنوشت نفس انسان

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

جاودانگی نفس یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که با انسان و سرنوشت او ارتباط تنگاتنگ دارد. روشن شدن چگونگی تحقق جاودانگی، بر مسیر و روش زندگی انسان تأثیر ژرف و مستقیم دارد. فیلسوفان و دیگر اندیشمندان که در خصوص انسان و شناخت او، سرشت و سرنوشت او اندیشیده‌اند، مسئلۀ جاودانگی همواره ذهن و ضمیر آنان را به خود مشغول ساخته است. در این نوشتار تلاش شده است تا نگرش دو فیلسوف برجسته، یعنی صدرالمتألهین و اسپینوزا که دربارۀ نفس و جاودانگی و سرنوشت انسان اندیشیده‌اند و دیدگاه بدیع و متفاوتی عرضه کرده‌اند، با یکدیگر مقایسه و نکته‌سنجی‌های آنان واکاوی شود. صدرالمتألهین با توجه به روش خاصی که در فلسفه دارد؛ یعنی استفاده از برهان، وحی و شهود به تبیین نفس و جاودانگی پرداخته و در نهایت پاسخی عقلانی بر پایه براهین منطقی ارائه می‌کند که به نظریۀ «حدوث جسمانی و بقاء روحانی» نفس انجامیده است. اسپینوزا نیز به‌عنوان فیلسوفی عقل‌گرا در خصوص نفس و جاودانگی دیدگاه بدیع و منحصربه‌فردی دارد که با نگرش دیگر فیلسوفان متفاوت و متمایز است. او در بسیاری از آثار خویش به بررسی مسئله نفس و ماهیت آن و چگونگی تبیین جاودانگی پرداخته است. وی با تکیه ‌بر «تصورات تام» جاودانگی نفس را به‌گونه‌ای دیگر توجیه و تبیین می‌کند. در این پژوهش با نگاهی تحلیلی- تطبیقی به دیدگاه اسپینوزا و ملاصدرا دربارۀ مسئله نفس و جاودانگی آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of MullaSadra and Spinoza's Views on Immortality, the Nature and Destiny of the Human Soul

نویسندگان [English]

  • Asieh Bistooni 1
  • Mohammad Akvan 2
1 Ph.D. Candidate of Islamic Philosophy, Islamic Azad University, Central Branch of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Prof. of Philosophy, Islamic Azad University, Central Branch of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The immortality of the soul is one of the most important philosophical issues that are closely related to man and his destiny. How to understand immortality has a profound and direct impact on human lifestyle. Philosophers and other thinkers who have thought about man and his knowledge, his nature and destiny; the issue of immortality has always occupied their minds. In this article, an attempt has been made to compare and analyze the views of two prominent philosophers, namely Sadr al-Muta'allehin and Spinoza, who have thought about the soul, immortality and human destiny and have presented a novel and different point of view. Sadr al-Muta'allehin according to his special method in philosophy; That is, the use of argument, revelation, and intuition explains the soul and immortality, and finally offers a rational answer based on logical arguments, which has led to the theory of "physical occurrence and spiritual survival" of the soul. As a rationalist philosopher, Spinoza also has a unique view of the soul and immortality that differs from that of other philosophers. In many of his works, he has studied the issue of the soul and its nature and how to explain immortality. Based on "complete ideas", he justifies and explains the immortality of the soul in other ways. In this research, Spinoza and Mulla Sadra's views on the issue of the soul and its immortality have been studied with an analytical-comparative view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword: Soul
  • Immortality
  • Mulla Sadra
  • Spinoza
  • Immaterial Soul
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1360). شرح‌حال و آراء فلسفی ملاصدرا. نهضت زنان مسلمان.
ارسطو (1366). درباره نفس. ترجمه و تحشیه: علی مراد داودی. حکمت. چاپ دوم.
اسپینوزا، باروخ بندیکت (1376). اخلاق. ترجمه محسن جهانگیری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ دوم.
ـــــــــــــ (1376). اسپینوزا. ترجمه اسماعیل سعادت. تهران: طرح نو. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1388). شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی. ترجمه محسن جهانگیری. تهران: سمت. چاپ دوم.
ـــــــــــــ (1375). رساله در اصلاح فاهمه و بهترین راه برای رسیدن به شناخت حقیقی چیزها. ترجمه اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ اول.
اکوان، محمد و مهناز توکلی (1388). «چیستی و جاودانگی نفس از منظر ملاصدرا و اسپینوزا». فصلنامه پژوهش ادبی، شماره ٧٣.
ﺍﻭﻧﺎﻣﻮﻧﻮ، ﻣﻴﮕﻞ (1385). ﺩﺭﺩ ﺟﺎﻭﺩﺍﻧﮕﻲ. ﺑﻬﺎءﺍﻟﺪﻳﻦ ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﻲ. ﺗﻬﺮﺍﻥ: ﻫﺮﻣﺲ. ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ.
پارکینسون، جورج هنری ردکلیف (1381). عقل و تجربه ازنظر اسپینوزا. ترجمه محمدعلی عبداللهی. قم: بوستان کتاب قم. چاپ اول.
ـــــــــــــ (1380). نظریۀ شناخت اسپینوزا. ترجمه مسعود سیف. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ اول.
جوادی آملی، عبدالله (1389). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا. قم: اسراء. بخش اول از جلد اول. چاپ چهارم.
دکاکه، دیوید (1381). «مقاله‌ای با عنوان: مقایسه دیدگاه‌های معرفت‌شناختی و وجودشناختی صدرالدین شیرازی و اسپینوزا». مجموعه
مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا و مطالعات تطبیقی تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، جلد چهارم، چاپ اول.
 شجاری، مرتضی و دیگران (1393). «جاودانگی نفس از دیدگاه ابن میمون و اسپینوزا». پژوهش‌های فلسفی، سال ٣، شماره مسلسل 72.
طباطبایی، محمدحسین (1389). ترجمه و شرح نهایه­الحکمه. ترجمه علی شیروانی. قم: دارالفکر. جلد اول. چاپ پنجم.
غرویان، محسن (1377). سیری در ادله اثبات وجود خدا. قم: بوستان کتاب. چاپ دوم.
لوین و دیگران (1351). فلسفه یا پژوهش حقیقت. ترجمه جلال‌الدین مجتبوی. تهران: جاویدان. چاپ اول.
مجتهدی، کریم (1385). نگاهی به فلسفه‌های جدید و معاصر در جهان غرب (مجموعه مقالات). تهران: امیرکبیر. چاپ سوم.
مصباح یزدی، محمدتقی (1375). شرح اسفار (کتاب نفس- جزء اول). تحقیق و نگارش: محمد سعیدی­مهر. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سره). شرح جلد هشتم. چاپ اول.
ﻣﻼﺻﺪرا، محمد بن ابراهیم (1383). اﻟﺤﮑﻤﻪ اﻟﻤﺘﻌﺎﻟﯿﻪ ﻓﯽ اﻻﺳﻔﺎر اﻟﻌﻘﻠﯿﻪ اﻻرﺑﻌﻪ. جلد چهارم. تهران: انتشارات حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــــــــ (1388). اﻟﺸﻮاﻫﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﯿﻪ. ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﯿﺪﺟﻼل­اﻟﺪﯾﻦ آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ. ﻗﻢ: ﺑﻮﺳﺘﺎن ﮐﺘﺎب.
ـــــــــــــ (1981 م.). اﻟﺤﮑﻤﻪ اﻟﻤﺘﻌﺎﻟﯿﻪ ﻓﯽ اﻻﺳﻔﺎر اﻟﻌﻘﻠﯿﻪ اﻻرﺑﻌﻪ. ﺑﯿﺮوت: دار اﺣﯿﺎء اﻟﺘﺮاث. ﺟﻠﺪﻫﺎی 9-1. چاپ سوم.
نوظهور، یوسف (1379). عقل و حی و دین و دولت در فلسفه اسپینوزا. تهران: پایا.
ولفسون، هاری آسترین (1367). «مروری بر نتایج اساسی فلسفه اسپینوزا». ترجمه احمد خوانساری، مجله کیهان اندیشه، شماره 24، صص 74-88. (فاقد دوره: انتشار این مجله متوقف است).
یاسپرس، کارل (1378). اسپینوزا: فلسفه، الهیات و سیاست. ترجمه: محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو. چاپ دوم.
Reis, Julen (1987). Immorality, translated by David M. Weeks, in cyclopedia of Religion, vol.7 ed.By Mirecea Eliade, Newyork: Macmillan Publishing co.
Turner, William (2007). History of Philosophy. V3. Globalision Publishing House, University of Notre Dame.
Wolf, Abraham (1941). Spinoza s Short Treatise on God, Man & His Well Being. translated and Edited Abraham Wolf. London: Adam and Charles. Blake.