ادراک و انگیزشِ عقل عملی در اندیشه صدرایی؛ تأملی بر دیدگاه صدرا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، گروه حکمت و فلسفه و منطق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

عقل به مثابه منبعی از منابع معرفت به دو قسم نظری و عملی منقسم می­شود؛ وجود عقل نظری و نقشی که در ادراک کلیات ایفا می­کند، مورد پذیرش همگان است، اما وجود استقلالی عقل عملی (مستقل از عقل نظری) و نیز مدرِک بودنش مسئله­ای چالش­برانگیز و اختلافی است. فیلسوفان در این زمینه به دو گروه تقسیم می­شوند: برخی منکر وجود عقل عملیِ مستقل از عقل نظری گشته و گروهی قائل به آن شده و به اثباتش مبادرت ورزیده­اند. در میان دسته دوم نیز جماعتی منکر کارکرد ادراکی عقل عملی گشته و در مقابل، طائفه­ای قول به مدرِک جزئی بودن آن را اختیار کرده­اند. ملاصدرا در آثارش با تکیه بر دو ملاک (انفکاک و افعال وجودی متناقض)، وجود عقل عملی را مستقل از عقل نظری دانسته و با اِسناد مفاهیمی چون «استنباط»، «فکر»، «تروّی»، «حدس»، «الهام»، «اعتقاد» و «حکم» که ملازم ادراک هستند، ادراک جزئی را برای عقل عملی اثبات می­کند. از برخی عبارات وی کارکرد انگیزشی نیز فهم می­شود. ما در این نوشتار ضمن ارائه صورت­بندی نوینی از نظریه صدرا به مناقشه صغروی (و نه کبروی) در دو ملاک مذکور پرداخته و با عنایت به اینکه همه انواع ادراک جزئی، قوای مناسب به خود (مانند حاسه، متخیله و متوهمه) را دارند، با به­کارگیری روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رهنمون شده­ایم که عقل عملی وجودی مستقل از عقل نظری ندارد و بالتبع کارکرد ادراکی و انگیزشی نیز برای آن متصور نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Perception and Motivation of Practical Reason in Sadra's Thought; A Reflection on Sadra's Point of View

نویسندگان [English]

  • Jamal Soroush 1
  • امین Seidi 2
1 Assistant Professor of Islamic philosophy and Theology, Malayer University, Malayer, Iran
2 Ph.D. Student in Islamic Philosophy and Theology, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran
چکیده [English]

intellect as a source of knowledge is divided into two theoretical and practical types; the existence of theoretical reason and the role it plays in general perception is accepted by all, but the existence of rational reason( independent of theoretical reason) and its evidence is a challenging and controversial issue .philosophers in this regard are divided into two groups : some deny the existence of practical wisdom from the theoretical reason and a group believes in it .in the second group, a group denied the cognitive function of the practical reason. in contrast, they promised to be partial .in his works, relying on two criteria (ontological and existential actions), mulla sadra considers the existence of practical reason as independent of theoretical reason and through the documents of concepts such as inference, thought, troy, intuition, inspiration, belief and judgment which are servants of perception, proves partial perception for practical reason. some of his phrases are also called motivational functions .in this paper, in addition to presenting a new formulation of sadra " s theory, we have presented a new formulation of sadra " s theory to the dispute between the two mentioned criteria and by using descriptive - analytical method, we have led to this conclusion that the practical reason is independent of the theoretical reason

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Intellect
  • Theoretical Reason
  • Practical Wisdom
  • Perceptual Dimension of Practical Wisdom
ابن سینا، ابوعلی حسین ابن عبدالله (1379). النّجاه من الغرق فی بحر الضّلالات. مقدمه و تصحیح: محمدتقی دانش­پژوه. چاپ دوم.‌ تهران: دانشگاه تهران.
ـــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی. چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
ارسطو (1385). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمد حسن لطفی تبریزی. تهران: طرح نو.
اصفهانی، محمدحسین (1429ق). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه. بیروت: مؤسسه آل‌البیت (ع) لاحیاءالتراث.
البغدادی، ابوالبرکات (1373). المعتبر فی الحکمه. چاپ دوم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
اکبریان، رضا (زمستان 1385). «اصل مبنایی در حکمت عملی ملاصدرا و اهمیت آن در عصر حاضر». خردنامه صدرا، 46، صص3-21.
ــــــــــــ (زمستان 1380). «فلسفه عملی در حکمت متعالیه ملا صدرا». خردنامه صدرا، 26، صص44-56.
بحرانی، کمال­الدین بن میثم بن علی (1349). شرح مأه کلمه لأمیرالمؤمنین. تحقیق، تصحیح و تعلیق:  میرجلال‌الدین الحسینی الارموی المحدث. قم: جامعه المدرسین.
بهمنیاربن مرزبان، ابوالحسن (1375). التحصیل. تصحیح و تعلیق: مرتضی مطهری. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
جوادی، محسن (بهار 1385). «نظریه ملاصدرا درباره عقل عملی». خردنامه صدرا، 43، صص 29-33.
حائری یزدی، مهدی (1360). کاوش­های عقل نظری. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ــــــــــــ (1361). کاوش­های عقل عملی. تهران: انجمن اسلامی فلسفه و حکمت اسلامی.
الرازی، قطب­الدین (1375). المحاکمات بین شرحی الاشارات. قم: نشر البلاغه.
ساروخانی، باقر (1370). درآمدی بر دائرة المعارف علوم اجتماعی. تهران: مؤسسه کیهان.
سبزواری، ملاهادی (1369-79). شرح منظومه. تهران: نشر ناب.
ـــــــــــ (1383).  اسرار الحکم. جلد پنجم. مقدمه از صدوقی و تصحیح از کریم فیضی. چاپ اول. قم: مطبوعات دینی.
سروش، جمال (1393). عقل عملی و کارکرد آن در حکمت عملی از دیدگاه صدرالمتألهین. قم: مؤسسه امام خمینی ره.
سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه: هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شکر، عبدالعلی (تابستان 1385).  «نقش و جایگاه عقل عملی در آثار صدرالمتألهین». خردنامه صدرا، 44، صص 32-40.
صدرالدین شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1354). المبدا و المعاد. تصحیح سیدجلال­الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی. چاپ اول. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
ــــــــــــ (1422). شرح الهدایه الأثیریه. محمد مصطفی فولادکار. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
ــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیه. تصحیح و تعلیق: سیدجلال­الدین آشتیانی. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــ (1366). شرح اصول الکافی. تصحیح و ترجمه: محمد خواجوی. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــ (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
الغزالی، ابوحامد محمدبن محمد (1961). مقاصد الفلاسفه. تحقیق سلیمان دنیا. قاهره: دارالمعارف.
فارابی، محمدبن­محمد ابونصر (1995). آراء اهل المدینه‌الفاضله و مضاداتها. مقدمه، شرح و تعلیق: علی بو ملحم. چاپ اول. بیروت: مکتبه الهلال.
مصباح یزدی، محمدتقی (1386). فلسفه اخلاق. تهران: چاپ و نشر بین­الملل.
ــــــــــــ (1375). شرح جلد هشتم الاسفار الاربعه. جزء اول. تحقیق و نگارش: محمد سعیدی­مهر. چاپ اول. قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی.
مظفر، محمدرضا (1374). أصول‏الفقه. جلد دوم. قم: اسماعیلیان.
نراقی، ملامهدی (1383). جامع السعادات. نجف: منشورات جامعه النجف الدینیه.