تبیین تکامل تجردی انسان پس از مرگ از منظر فلسفه صدرایی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور، ایران (نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور، ایران.

چکیده

از نظر صدرالمتألهین، نفس انسان همچنان‌که در طول حیات مادی از رهگذر حرکت جوهری رو به کمال می­رود، پس از مرگ نیز به سیر تکاملی خود ادامه داده و به مراتب بالاتر می‌رسد. این تکامل برای هر یک از افراد بشر، به‌فراخور سعه وجودی آنها رخ می‌دهد و تا عالم آخرت ادامه می‌یابد. در این مقاله پس از بررسی و تبیین چگونگی تکامل مورد نظر با روش توصیفی و تحلیلی، این مسئله که پس از مفارقت روح از بدن و ورود به مرتبه تجرد از قوه و استعداد، تکامل چگونه می‌تواند موجّه باشد؟ مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بنابراین برخی از دیدگاه‌ها در این‌باره مطرح شد که در این میان، تبیین ملاصدرا هرچند برای تکامل مراتب بالاتر نفوس معقول‌تر می‌نماید ولی می‌تواند مورد مناقشه باشد. با وجود این، شاید بتوان با توجه به برخی دیدگاه‌های دیگر ملاصدرا و در پرتو نوعی نگرش غایت‌گرایانه، تبیین مناسب‌تری از این راهکار ارائه داد. این رهیافت بر این فرض استوار است که با تضعیف تعلقات و علایق نفسانی و شوق نفوس به عالم عقول، شرایط سیر تکاملی نفوس انسانی، بدون نیاز به وجود ماده و استعداد فراهم می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sadrei’s Philosophy on Human Immaterial Evolution after Death

نویسندگان [English]

  • Hossein Khaleghipour 1
  • Naser Momeni 2
  • Mahdi Zamani 3
1 Ph.D. Student of Islamic Philosophy and Theology, University of Qom, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Islamic Philosophy and Theology Department, Payame Noor University, Iran (Corresponding Author)
3 Associate Professor, Islamic Philosophy and Theology Department, Payame Noor University, Iran.
چکیده [English]

According to Sadr-al-Motallehin, just as any human soul, during its material life, evolves along a substantial motion, after the death, it continues its evolutionary process and reaches the more exalted states. Such an evolution occurs to every individual commensurate with his/her inherent capacities and continues up to the Afterlife. The present study tries, first, to explore and explain the quality of the aforesaid evolution with a descriptive -analytical approach and then, focus more on the ways in which such an evolution can be justifiable after  the soul leaves the body and enters into the state of being abstracted from all its potentialities and capacities. So far, certain theories and notions have been introduced in this regard among which Molla Sadra's explanations, although, seems more reasonable for the soles’ evolution in the high level of abstraction, but it can controversial. However, it may be possible, present a more suitable explanation for this strategy, according to some other views of Mulla Sadra and in the light of a teleological viewpoint". This approach is based on the assumption that through loosening the sensual ties and interests and the appetite for the intellect, the requirements for the evolutionary process of the soul are met without any need for the existence of the matter and capacity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadraei Philosophy
  • Immaterial Evolution
  • Potentialities
  • Activity
  • the Worlds after Death
  • Appetite for the Intellect
قرآن کریم.
آشتیانى، جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. قم: بوستان کتاب.
اردبیلی، سید عبدالغنی (1381). تقریرات فلسفه امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
امامی‌جمعه، سید مهدی؛ وداد، منصوره‌سادات (1396).تکاملاخروی در چشم­انداز صدرایی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
رسولی شربیانی، رضا؛ هنری، احمدرضا (1390). «استکمال و اختیار در عالم برزخ با توجه به حکمت متعالیه و قرآن». حکمت معاصر. س2، ش1. ص83ـ61.
شجاعی، محمد (1392). معاد یا بازگشت به‌سوی خدا. تهران: شرکت سهامی انتشار.
شاهرخی، سید احمدرضا (1396). «تنزل نفوس در عوالم وجود با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا». حکمت صدرایی. س5، ش2. ص78ـ63.
ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ، سید ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ (1378). ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺍﻟﻤﯿﺰﺍن. ترجمه ﻣﻮﺳﻮﯼ همدانی. ﺝ20. قم: ﺍﻧﺘﺸﺎﺭﺍﺕ ﺍﺳﻼﻣﯽ.
——. (1393). نهایة الحکمة. ترجمه و شرح علی شیروانی. ج2. قم: بوستان کتاب.
طوسی، نصیرالدین (1378). آغاز و انجام. مقدمه، شرح و تعلیقه حسن حسن­زاده آملی. تهران: وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلامی.
لاهیجى، محمدجعفر (1386). شرح رساله المشاعر ملاصدرا. قم: بوستان کتاب.
مصلح، جواد (1366). ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة. تهران: سروش.
مطهری، مرتضی ‏(1389). مجموعه آثار. ج11و12. تهران: صدرا.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
——. (1360). أسرار الآیات و أنوار البینات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
——. (1363). مفاتیح الغیب. تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
——. (1366). تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوى، ج6. قم: بیدار.
——. (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: حکمت.
——. (1387). سه رسائل فلسفی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
——. (1417ق).الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
——. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. ج8 و9. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
——. (بی­تا). الحاشیه على الهیات الشفاء. قم: بیدار.
هنری، احمدرضا (1389). «ﺍﺳﺘﮑﻤﺎﻝ ﺑﺮﺯﺧﯽ ﻭ ﺍﺧﺘﯿﺎﺭ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮﺯﺥ». ﻧﻘﺪ و ﻧﻈﺮ، ش60. ص169ـ146.